Με πρόσφατη Απόφασή του, το Διοικητικό Πρωτοδικείο της Καβάλας (Δπρ Καβάλας 164/2023, απόφαση της 7ης Φεβρουαρίου 2023), σε υπόθεση που υποστήριξε το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ), έκρινε ως μη νόμιμη την έκδοση απόφασης επιστροφής και κράτησης πολίτη Αφγανιστάν, ο οποίος συνελήφθη και τέθηκε υπό κράτηση ενόσω ανέμενε την ημερομηνία πλήρους καταγραφής της αίτησής του. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ήδη με την είσοδο του στην online πλατφόρμα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και την υποβολή αίτησης προγραμματισμού καταγραφής «απέκτησε την ιδιότητα του αιτούντα άσυλο» και διέταξε την άρση της κράτησής του.
Η απόφαση αυτή είναι ιδιαιτέρως σημαντική καθότι είναι η πρώτη που αναγνωρίζει την προβληματική διαδικασία που προβλέπεται σήμερα για την πρόσβαση στο άσυλο και τις συνέπειες που αυτή έχει για τα πρόσωπα που επιθυμούν να καταθέσουν αίτημα διεθνούς προστασίας.

Προβληματική πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου: σε κίνδυνο αστεγίας και παρατεταμένης κράτησης τα πρόσωπα που αναμένουν την καταγραφή του αιτήματος διεθνούς προστασίας

Η διαδικασία που προβλέπεται για την πρόσβαση στο άσυλο λειτουργεί αποθαρρυντικά και αποτρεπτικά για την κατάθεση αιτήματος διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα, κατά παράβαση των υποχρεώσεων της χώρας. Πλέον των τεχνικών προβλημάτων που παρατηρούνται στην πλατφόρμα για τον προγραμματισμό ημερομηνίας πλήρους καταγραφής των αιτημάτων ασύλου, οι αιτούντες/σες παραμένουν για σημαντικό χρονικό διάστημα σε κίνδυνο αστεγίας, σύλληψης και κράτησης, εξαιτίας της άρνησης των ελληνικών αρχών, κατά παράβαση του εθνικού και ενωσιακού δικαίου, να αναγνωρίσουν την ιδιότητα του αιτούντος άσυλο σε όσους και όσες έχουν ακολουθήσει την προβλεπόμενη διαδικασία και αναμένουν την ημερομηνία προσέλευσης τους για την ολοκλήρωση της καταγραφής. Έτσι όσοι/ες επιθυμούν να καταθέσουν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα παραμένουν σε παρατεταμένο καθεστώς ανασφάλειας.

Στην πράξη ένα πρόσωπο που επιθυμεί να καταθέσει αίτημα διεθνούς προστασίας, αφού εισέλθει στην πλατφόρμα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου θα πρέπει να αναμένει την προσδιορισθείσα ημερομηνία ολοκλήρωσης της καταγραφής, η οποία ενδέχεται να προσδιορισθεί μήνες μετά. Ωστόσο κατ’ αυτό το χρονικό διάστημα δεν έχει πρόσβαση σε συνθήκες υποδοχής και κινδυνεύει με παράνομη σύλληψη και κράτηση.

Από το Σεπτέμβριο του 2022, η πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου λαμβάνει χώρα αποκλειστικά μέσω της εισόδου σε online ηλεκτρονική πλατφόρμα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου,[1] τον προγραμματισμό ημερομηνίας πλήρους καταγραφής του αιτήματος ασύλου και, εν συνεχεία, τη μετάβαση κατά την προσδιορισθείσα ημερομηνία στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) Μαλακάσας ή Διαβατών (για την περίπτωση αρχικών αιτημάτων) ή στα αρμόδια Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου (ΠΓΑ) (για την περίπτωση μεταγενέστερων αιτημάτων), προκειμένου να ολοκληρωθεί η καταγραφή.

Η διαδικασία αυτή έχει αποδειχθεί πολλαπλώς προβληματική, υπονομεύοντας την πραγματική και ακώλυτη πρόσβαση σε διεθνή προστασία.[2] Μεταξύ των βασικών προβλημάτων περιλαμβάνονται:

• Η δυσκολία πρόσβασης στην πλατφόρμα για τους αιτούντες που δεν είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση ηλεκτρονικών εφαρμογών ή δεν έχουν πρόσβαση στο ίντερνετ/υλικοτεχνική υποδομή.
• Το γεγονός ότι κατά διαστήματα η πλατφόρμα καταγραφής (αρχικών και μεταγενέστερων αιτήσεων) τίθεται εκτός λειτουργίας με αποτέλεσμα την απόλυτη αδυναμία πρόσβασης στο άσυλο.
• Η απόδοση ημερομηνίας καταγραφής με σημαντική καθυστέρηση, σε ορισμένες περιπτώσεις μήνες μετά την είσοδο στην πλατφόρμα, ή μη ύπαρξη διαθέσιμων ημερομηνιών στα αρμόδια ΠΓΑ για την καταγραφή μεταγενέστερων αιτημάτων διεθνούς προστασίας. Ενδεικτικά, αναφέρεται η περίπτωση γυναίκας από τη Συρία με δύο ανήλικα παιδία, η οποία προσπαθεί ανεπιτυχώς να καταθέσει μεταγενέστερο αίτημα διεθνούς προστασίας από την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας και μέχρι και σήμερα, χωρίς ποτέ να έχει προσδιορισθεί ημερομηνία καταγραφής. Αντίστοιχα σε συνέχεια αλληλογραφίας του ΕΣΠ με τις αρμόδιες Αρχές σχετικά με πολίτη Σομαλίας, ο οποίος στερείται την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες μέσω της πλατφόρμας να κλείσει ραντεβού για την καταγραφή μεταγενέστερου αιτήματος διεθνούς προστασίας ενώπιον του ΠΓΑ Αλίμου, η Υπηρεσία Ασύλου ανέφερε «Η Υπηρεσία Ασύλου καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την καταγραφή όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού μεταγενέστερων αιτήσεων διεθνούς προστασίας σε ημερήσια βάση, ανάλογα με τους διαθέσιμους κάθε φορά πόρους […] Ο αριθμός και το εύρος των αντίστοιχων διαθέσιμων ραντεβού στη σχετική ηλεκτρονική πλατφόρμα προσαρμόζεται συνεχώς στις δυνατότητες αυτές [….] τα ραντεβού καταγραφής μεταγενέστερων αιτήσεων διεθνούς προστασίας αποδίδονται αποκλειστικά και μόνο μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας»,[3] χωρίς να επιλύσει το διαπιστωμένο πρόβλημα στην πρόσβαση.
• Η ασάφεια ως προς τους εφαρμοζόμενους κανόνες, η οποία λειτουργεί ως παράγοντας αποθάρρυνσης και αποτροπής της κατάθεσης αιτημάτων διεθνούς προστασίας. Κατά την προσέλευση στο ΚΥΤ Μαλακάσας ή Διαβατών, μπορεί να επιβληθεί μέτρο περιορισμού της ελευθερίας εντός του ΚΥΤ μέχρι 25 ημέρες,[4] δηλαδή de facto μέτρο κράτησης, χωρίς να είναι γνωστό σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζεται το μέτρο αυτό. Υπενθυμίζεται ότι πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε διαδικασίες παραβίασης του ενωσιακού δικαίου κατά της Ελλάδας για τη συγκεκριμένη διάταξη του ελληνικού δικαίου.[5]
• Η άρνηση των ελληνικών αρχών κατά παράβαση της εθνικής νομοθεσίας και του Δικαίου της Ένωσης,[6] να αναγνωρίσουν ως αιτούντες άσυλο, όσους/ες έχουν ακολουθήσει την προβλεπόμενη διαδικασία και αναμένουν την ημερομηνία ολοκλήρωση της καταγραφής τους και να τους χορηγήσει σχετικά έγγραφα, με αποτέλεσμα αυτοί/ες να μένουν εκτεθειμένοι σε κίνδυνο αστεγίας και παράνομης σύλληψης και κράτησης.

Σχετικά με την παροχή συνθηκών υποδοχής (στέγαση) σε πρόσφατη αλληλογραφία η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠΥΤ) ανέφερε ότι «πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς που με την κατάθεση αίτησης προγραμματισμού καταγραφής επιθυμούν στέγαση, δύνανται να επικοινωνούν με τη Διοίκηση της Περιφερειακής Υπηρεσίας (ΚΥΤ Διαβατών ή Μαλακάσας) στην οποία εκκρεμεί η καταγραφή τους προκειμένου για την άμεση έναρξη διαδικασίας στέγασης τους σε Δομή Προσωρινής φιλοξενίας μετά από σχετική απόφαση της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης».[7] Ωστόσο, στην πράξη καμία σχετική ενημέρωση δεν παρέχεται στους αιτούντες σχετικά με τη δυνατότητα αυτή. Η ίδια η πλατφόρμα προγραμματισμού καταγραφής δεν περιέχει την ενημέρωση αυτή ή/και τη δυνατότητα ενός/α αιτούντος/ούσας να αιτηθεί παροχή συνθηκών υποδοχής ακόμη και στην περίπτωση προσώπων που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.

Επιπλέον, και εξαιτίας της άρνησης των ελληνικών αρχών να αναγνωρίσουν την ιδιότητα του αιτούντος άσυλο σε όσους/ες έχουν ακολουθήσει την μοναδική διαθέσιμη διαδικασία για την καταγραφή της αίτησης τους και να τους χορηγήσουν σχετικά έγγραφα, στην πράξη, αιτούντες/σες που έχουν ήδη προγραμματίσει την πλήρη καταγραφή της αίτησης τους και αναμένουν τη χορηγηθείσα ημερομηνία για την ολοκλήρωση της καταγραφής τους, συλλαμβάνονται, εκδίδεται σε βάρος τους απόφαση επιστροφής και τίθενται υπό κράτηση, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία προσέλευσης τους ενώπιον των αρμόδιων αρχών κατά την ημερομηνία του προγραμματισμένου ραντεβού τους για την κατάθεση του αιτήματος διεθνούς προστασίας.

Μεταξύ των υποθέσεων που έχει υποστηρίξει το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, τέτοια παράδειγμα αποτελούν:

• Η περίπτωση Ιρανής μόνης γυναίκας, η οποία αφού πρώτα είχε εισέλθει στην πλατφόρμα και ανέμενε την ημερομηνία ολοκλήρωσης της καταγραφής, μετέβη στη δομή Μαλακάσας για να ζητήσει στέγαση. Αντ’ αυτού συνελήφθη και τέθηκε υπό κράτηση για περίπου ένα μήνα και αφέθηκε μόνο με Απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου της Αθήνας και την αποδοχή των Αντιρρήσεων κατά κράτησης που υποστήριξε το ΕΣΠ.[8]
• Η περίπτωση πολίτη Αφγανιστάν, ο οποίος την αμέσως επόμενη ημέρα από την είσοδο του στην πλατφόρμα και την απόδοση ραντεβού πλήρους καταγραφής, συνελήφθη, εκδόθηκε εις βάρος του απόφαση επιστροφής του στη χώρα καταγωγής του και τέθηκε υπό κράτηση για την υλοποίηση της απομάκρυνσης. Με πρόσφατη Απόφαση του το Διοικητικό Πρωτοδικείο Καβάλας (ΔΠρ Καβάλας 164/2012, Απόφαση της 7ης Φεβρουαρίου 2023), διαπίστωσε ότι με την είσοδο του στην πλατφόρμα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και την υποβολή αίτησης προγραμματισμού καταγραφής «απέκτησε την ιδιότητα του αιτούντα άσυλο» και συνεπώς «απαγορεύεται η έκδοση απόφασης επιστροφής σε βάρος του και συνακόλουθα η κράτησή του» και διέταξε την άρση της κράτησης του.

Εν όψει των ανωτέρω και προκειμένου να διασφαλιστεί αποτελεσματική πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, η οποία αποτελεί «προϋπόθεση sine que non για την πραγματική προστασία των προσώπων που αναζητούν προστασία»,[9] και «εν τέλει, προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα του δικαιώματος ασύλου, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 18 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης»,[10]

οι Ελληνικές Αρχές οφείλουν κατ’ ελάχιστο να διασφαλίσουν:

• το δικαίωμα πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου, χωρίς προσκόμματα και εμπόδια που παρακωλύουν την πρόσβαση,
• ότι τα πρόσωπα που εκδηλώνουν τη βούληση κατάθεσης αιτήματος διεθνούς προστασίας με την είσοδο τους στην πλατφόρμα και τον προσδιορισμό ημερομηνίας πλήρους καταγραφής και μέχρι την ολοκλήρωση της καταγραφής τους, δεν κινδυνεύουν με σύλληψη και κράτηση και απολαμβάνουν τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο, συμπεριλαμβανομένων συνθηκών υποδοχής στέγασης,
• την ολοκλήρωση των διαδικασιών για την πλήρη καταγραφή της αίτησης το «ταχύτερο δυνατό» και σε κάθε περίπτωση εντός των προθεσμιών που προβλέπει η Οδηγία 2013/32/ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο σκοπός της εν λόγω Οδηγίας και των σχετικών διατάξεων συνίσταται «στη διασφάλιση πραγματικής, ευχερούς και ταχείας πρόσβασης στη διαδικασία παροχής διεθνούς προστασίας»[11],
• ότι οι αιτούντες άσυλο δεν υποβάλλονται σε καθεστώς αυτόματης de facto κράτησης, υπό το πρόσχημα του «περιορισμού της ελευθερίας κυκλοφορίας» εντός των ΚΥΤ Μαλακάσας και Διαβατών και να τροποποιήσουν την εθνική νομοθεσία σύμφωνα με τις εγγυήσεις του Δικαίου της Ένωσης.

Διαβάστε την απόφαση εδώ

[1] Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, Εγκύκλιος 31/08/2022 «Καταγραφή αιτημάτων διεθνούς προστασίας από τα ΠΓΑ/ΑΚΑ της Υπηρεσίας Ασύλου», https://migration.gov.gr/wp-content/uploads/2022/09/%CE%95%CE%B3%CE%BA%CF%8D%CE%BA%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE-%CE%B1%CE%B9%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%A0%CE%93%CE%91_%CE%91%CE%9A%CE%91-3.pdf

[2] Βλ. επίσης Protecting Rights At Borders (PRAB), Beaten, punished and pushed back, January 2023, https://www.gcr.gr/media/k2/attachments/prab-report-january-to-december-2022.pdf, σελ. 10; Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, Oxfam International, Save the Children International, ΕΛΛΑΔΑ // ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2022,

https://www.gcr.gr/media/k2/attachments/GCR_OXFAM_STC_Advocacy_Update_October_2022_GR.pdf, σελ. 9-10.

[3] Υπ’ άριθμ. 52733 από 25/1/2023 έγγραφο της Υπηρεσίας Ασύλου.

[4] Άρθρο 40 (α) ν. 4929/2022.

[5] European Commission, Infringements Proceedings, 26 January 2023, Greece (INF(2022)2156). Βλ. επίσης, Εφημερίδα των Συντακτών, Απολογούμενη για ζητήματα προσφύγων η Ελλάδα, 1 Φεβρουαρίου 2023, https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/376712_apologoymeni-gia-zitimata-prosfygon-i-ellada

[6] Άρθρο 1(γ) ν. 4939/2022, άρθρο 69 (8) ν. 4939/202, Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), C-36/20 PPU, 25 Ιουνίου 2020 και C‑72/22 PPU, 2 Ιουνίου 2022

[7] Υπ’ αριθμ. 25.0/13381 από 9/1/2023 έγγραφο της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης.

[8] ΔΠρ Αθηνών ΑΡ421/2023, Απόφαση της 13^ης Φεβρουαρίου 2023.

[9] ΕΔΔΑ, Α.Ε.Α. κατά Ελλάδας, αρ. προσφυγής 39034/12, 15 Μαρτίου 2018, παρ. 85.

[10] ΔΕΕ, C‑72/22 PPU, 30 Ιουνίου 2022, παρ. 61; C‑808/18, 17 Δεκεμβρίου 2020, παρ. 102.

[11] ΔΕΕ, C‑36/20 PPU, 25 Ιουνίου 2020, παρ. 82