Με γνωμοδότηση που δημοσίευσε στις 2 Ιουλίου 2020, το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το δίκαιο των μη κυβερνητικών οργανώσεων (Expert Council on NGO Law) του Συμβουλίου της Ευρώπης καταλήγει ότι διατάξεις που περιλαμβάνονται στις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις για τη σύσταση μητρώου οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της διεθνούς προστασίας, της μετανάστευσης και της κοινωνικής ένταξης, καθώς και για την καταγραφή και πιστοποίησή τους δεν είναι συμβατές με τα πρότυπα για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης.[1] Το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων συστήνει στις ελληνικές αρχές την «ουσιαστική αναθεώρηση» της σχετικής Υπουργικής Απόφασης και των νομοθετικών διατάξεων, προκειμένου αυτές «να ευθυγραμμιστούν με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα» (παρ. 109).
Κατόπιν ανάλυσης των επίμαχων ελληνικών διατάξεων (άρθρο 58 Ν 4686/2020, άρθρο 191 Ν 4674/2020, ΚΥΑ 3063/2020), το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων υπογραμμίζει ότι οι προϋποθέσεις εγγραφής των οργανώσεων στο μητρώο του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου είναι ασαφείς και υπέρμετρα ευρείες, δημιουργώντας έτσι ασάφεια δικαίου και κίνδυνο αυθαίρετης εφαρμογής, καθώς και δυσανάλογο αποκλεισμό μεγάλου αριθμού οργανώσεων από το χώρο του ασύλου, της μετανάστευσης και της κοινωνικής ένταξης (παρ. 65).
Προσθέτει δε ότι οι επαχθείς υποχρεώσεις προς τις οργανώσεις όπως παράσχουν προσωπικά δεδομένα φυσικών προσώπων έρχεται σε αντίθεση με το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή (παρ. 61), ότι επιβάλλεται διακριτική μεταχείριση μίας συγκεκριμένης κατηγορίας οργανώσεων (παρ. 56) και ότι παραβιάζονται βασικές εγγυήσεις της δίκαιης δίκης με την εισαγωγή αυτόματης αναστολής ή ανάκλησης της εγγραφής ή/και πιστοποίησης οργανώσεων χωρίς να τους δίνεται η δυνατότητα προσφυγής κατά των σχετικών αποφάσεων του Υπουργείου.
Το Συμβούλιο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι επαχθείς, πολύπλοκες, χρονοβόρες και δαπανηρές προϋποθέσεις που επιβάλλονται για την εγγραφή των οργανώσεων και των μελών τους εγείρουν ζητήματα παραβίασης των δικαιωμάτων στην ιδιωτική ζωή και στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, λόγω έλλειψης αιτιολογίας και αναλογικότητας (παρ. 105), ενώ εκτιμά ότι οι ρυθμίσεις πρόκειται να επιφέρουν σημαντική αποδυνάμωση (chilling effect) στη δράση της κοινωνίας των πολιτών, εφόσον μεγάλος αριθμός οργανώσεων θα βρεθούν εκτός μητρώου είτε λόγω αδυναμίας ολοκλήρωσης της απαιτητικής διαδικασίας εγγραφής είτε λόγω απόρριψής τους από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου (παρ. 107).
Επισημαίνεται ότι, μόλις δύο εβδομάδες πριν την τοποθέτηση του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε την ουγγρική νομοθεσία για τις οργανώσεις κοινωνίας των πολιτών αντίθετη με το ενωσιακό δίκαιο στην υπόθεση C-78/18 Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά Ουγγαρίας. Στην απόφασή του, το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι εθνική νομοθεσία που καθιστά σημαντικά δυσχερέστερη τη δράση ή λειτουργία οργανώσεων π.χ. ενισχύοντας τις απαιτήσεις σχετικά με την εγγραφή τους σε μητρώο συνιστά περιορισμός του δικαιώματος στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι (σκ. 114), ενώ διατάξεις που επιβάλλουν τη γνωστοποίηση προσωπικών δεδομένων φυσικών προσώπων χαρακτηρίζονται, ελλείψει συγκατάθεσης, ως παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή και στην προστασία των προσωπικών δεδομένων (σκ. 124 και 126).
Οι οργανώσεις Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, HIAS Ελλάδος και Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) κατέθεσαν στις 9 Ιουνίου 2020 αναφορά στο Συνήγορο του Πολίτη όπως προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των μελών τους, σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν το Κράτος Δικαίου.
Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
HIAS Ελλάδος
Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA)
Βλ. επίσης:
- HIAS, Some thoughts on the new Joint Ministerial Decision, regulating the registration of migration-related NGOs in Greece, Μάιος. 2020
- RSA, Risk of repression: New rules on civil society supporting refugees and migrants in Greece, Μάιος 2020.
- Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, Recommendation to member states on the legal status of non-governmental organisations in Europe, CM/Rec(2007)14, διαθέσιμο στο: https://bit.ly/2O5FVaX, Venice Commission & OSCE/ODΙHR, Joint Guidelines on Freedom of Association, CDL-AD(2014)046, 17 Δεκεμβρίου 2014, διαθέσιμο στο: https://bit.ly/38DBbmp.