Διαβάστε το άρθρο του Προέδρου του ΔΣ του ΕΣΠ, Βασίλη Παπαδόπουλου, σχετικά με την άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους.

Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτελεί η πρόθεση κατάργησης της δυνατότητας των Ανεξάρτητων Επιτροπών Προσφυγών να παραπέμψουν προς εξέταση στις αρμόδιες αρχές (Διεύθυνση Μεταναστευτικής Πολιτικής) μια αίτηση διεθνούς προστασίας, όταν αυτή απορρίπτεται, αλλά η Επιτροπή κρίνει ότι συντρέχουν ανθρωπιστικοί λόγοι για τη χορήγηση αδείας διαμονής στη χώρα, σύμφωνα με το άρθρο 67 του ν. 4375/2016, η οποία σχεδιάζεται με την παράγραφο 7 του άρθρου 33 του υπό διαβούλευση σχεδίου νόμου του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου[1].

Εισαγωγικά – Αναδρομή

Η δυνατότητα παραπομπής για εξέταση ως προς τη χορήγηση αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, είτε ως πρόταση των Επιτροπών Προσφυγών είτε ως αποφασιστική αρμοδιότητα χορήγησης της σχετικής αδείας, κατά τον δεύτερο βαθμό κρίσης επί αιτήσεων ασύλου / διεθνούς προστασίας, υπάρχει ως δυνατότητα στη νομοθεσία ήδη από το 1999 (πδ 61/1999), ενώ το Συμβούλιο της Επικρατείας είχε αναπτύξει επί του θέματος πλούσια νομολογία[2]. Υπό το προηγούμενο έως τότε νομοθετικό καθεστώς, στο πλαίσιο της διαδικασίας ασύλου, προβλεπόταν ότι ο αρμόδιος Υπουργός (Δημόσιας Τάξης) μπορούσε, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, για ανθρωπιστικούς ιδιαίτερα λόγους, να επιτρέψει την παραμονή υπό ανοχή αλλοδαπού, του οποίου έχει απορριφθεί τελεσίδικα το αίτημα αναγνώρισής του ως πρόσφυγα, μέχρις ότου καταστεί δυνατή η αναχώρησή του από τη χώρα (άρθρο 25 παρ. 4 ν. 1975/1991). Υπό αυτό το νομοθετικό πλαίσιο, και μάλιστα άνευ προηγούμενης υποβολής αίτησης για αναγνώριση καθεστώτος ως πρόσφυγα, εν απουσία σχετικής ρύθμισης στο πλαίσιο της μεταναστευτικής νομοθεσίας, είχαν εκδοθεί από το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης πληθώρα αδειών παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους με την υπογραφή του αρμοδίου Υπουργού[3], καταδεικνύοντας την ανάγκη ύπαρξης μιας διαδικασίας χορήγησης αδείας παραμονής, όταν δεν υπάρχει καμία άλλη διέξοδος να επιτραπεί η παραμονή αλλοδαπού στη χώρα.

Τα πρώτα διατάγματα νομιμοποίησης της εργασίας και συνακόλουθα της παραμονής αλλοδαπών στη χώρα εκδόθηκαν το 1998 (πδ 358-359), ενώ με τον ν. 2910/2001 (που μετέφερε την αρμοδιότητα έκδοσης αδειών διαμονής στο Υπουργείο Εσωτερικών) προβλέφθηκε επίσης, στο πλαίσιο της μεταναστευτικής νομοθεσίας, η δυνατότητα χορήγησης αδειών παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, όταν καθίσταται αδύνατη η αναχώρηση ή απομάκρυνσή τους από την Ελληνική επικράτεια. Με το άρθρο 44 του ν. 3386/2005 (που αντικατέστησε τον άνω νόμο) προβλέφθηκε επίσης η δυνατότητα χορήγησης αδείας διαμονής για λόγους ανθρωπιστικής φύσεως, ενώ επίσης με το ίδιο άρθρο προβλέφθηκε και η δυνατότητα χορήγησης αδείας για λόγους που καθιστούν αναγκαία την παραμονή στη χώρα, διατάξεις που μετά από αλλεπάλληλες τροποποιήσεις αποτελούν σήμερα τις οικείες δυνατότητες χορήγησης αδειών διαμονής για εξαιρετικούς ή ανθρωπιστικούς λόγους (άρθρα 19 και 19Α ν. 4251/2014, όπως ισχύουν).

Προβλεπόταν έτσι ένα καθεστώς αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, που κάλυπτε τη δυνατότητα χορήγησης της σχετικής αδείας, και στο πλαίσιο της διαδικασίας ασύλου/ διεθνούς προστασίας, αλλά και στο πλαίσιο της μεταναστευτικής νομοθεσίας. Με το πδ 113/2013 και την ΚΥΑ 30651/2014[4], διαμορφώθηκε το ισχύον σήμερα (μετά διάφορες νομοθετικές τροποποιήσεις) καθεστώς περί της δυνατότητας παραπομπής στις υπηρεσίες του Υπουργείου Εσωτερικών (νυν Μετανάστευσης και Ασύλου) προς εξέταση χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους από τις Επιτροπές Προσφυγών μετά την απόρριψη αίτησης για διεθνή προστασία[5], σε μια προσπάθεια να διαχωρισθεί πλήρως η αρμοδιότητα της νόμιμης μετανάστευσης (και συνακόλουθα των αδειών παραμονής που ανήκε στο Υπουργείο Εσωτερικών) από αυτή της παράνομης (κατά την τότε ορολογία) μετανάστευσης (που περιλάμβανε τη διαδικασία χορήγησης διεθνούς προστασίας που ανήκε τότε στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη).

Η διαδικασία αυτή παρέμεινε και διαμόρφωσε μια πρακτική, με βάση την οποία ένα ποσοστό περίπου 3-5% των προσφευγόντων σε δεύτερο βαθμό κρίσης επί της αίτησης διεθνούς προστασίας παραπεμπόταν στις υπηρεσίες μετανάστευσης για εξέταση περί χορήγησης της σχετικής αδείας. Με βάση τα σχετικά διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία[6] ποσοστό 4,39% (640 περιπτώσεις) παραπέμφθηκαν για κρίση το 2019, με αντίστοιχα ποσοστά 4,6% για το 2018 και 3,5% για το 2017 (για τα προηγούμενα έτη δεν μπορούν για διάφορους λόγους να εξαχθούν ασφαλή στατιστικά στοιχεία).

Η διέξοδος αυτή υπήρχε ως η μοναδική βαλβίδα διαφυγής από ένα σύστημα, το οποίο δεν επιτρέπει τη χορήγηση αδείας διαμονής σε αλλοδαπό, παρά μόνο για τις συγκεκριμένες, ειδικά καθορισμένες περιπτώσεις των νυν άρθρων 19 και 19Α του ν. 4251/2014 (όπως προστέθηκε με το ν. 4332/2015) ακόμη και αν υπέρτεροι ανθρωπιστικοί λόγοι το επιτάσσουν. Ταυτόχρονα αποτελούσε και τη μοναδική δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ δύο απόλυτα στεγανών συστημάτων (αυτού της μετανάστευσης και αυτού του ασύλου), παρά το ότι σε όλη την Ευρώπη υφίστανται διάφορα συστήματα[7] χορήγησης αδειών διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους[8].

Το ισχύον σήμερα νομοθετικό πλαίσιο

Η χορήγηση αδειών διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, μετά από παραπομπή από τις Επιτροπές Προσφυγών γίνεται με βάση το άρθρο 19Α παρ. 1 περ. στ’ του ν. 4251/2014, όπως ισχύει, εφόσον υφίσταται αντικειμενική αδυναμία απομάκρυνσης ή επιστροφής του πολίτη τρίτης χώρας στη χώρα καταγωγής ή συνήθους διαμονής του για λόγους ανωτέρας βίας, όπως σοβαροί λόγοι υγείας του ιδίου ή μέλους της οικογενείας του, ή συνδρομή στο πρόσωπο του ενδιαφερομένου της ρήτρας μη επαναπροώθησης του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ ή του άρθρου 3 της Σύμβασης της Νέας Υόρκης του 1984 κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης (που κυρώθηκε με το ν. 1782/1988). Η δε εξέταση λαμβάνει χώρα, μόνο εφόσον παραπεμφθεί η σχετική υπόθεση από τις Επιτροπές Προσφυγών της διαδικασίας εξέτασης αιτήματος διεθνούς προστασίας, όπως ισχύει.

Η παραπομπή για χορήγηση αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους αποτελεί καταρχήν την πλέον γνωστή μορφή της συμπληρωματικής προστασίας (complementary protection), η οποία επιτάσσεται με βάση υποχρεώσεις διεθνών Συμβάσεων, που αφορούν κυρίως την τήρηση της αρχής μη επαναπροώθησης (non refoulement)[9], σε όσους δεν πληρούν τις προϋποθέσεις χορήγησης καθεστώτος πρόσφυγα με βάση τη Σύμβαση της Γενεύης για τη νομική κατάσταση των προσφύγων (ή επικουρικής προστασίας – subsidiary protection με βάση το ενωσιακό δίκαιο[10] ).

Η ως άνω δυνατότητα αποτελούσε τη βασικότερη ίσως πρόβλεψη της Ελληνικής νομοθεσίας περί τακτοποίησης του καθεστώτος παραμονής πολίτη τρίτης χώρας[11], σε περιπτώσεις που η επιστροφή στη χώρα καταγωγής του πολίτη τρίτης χώρας προσέκρουε στην υποχρέωση λήψης υπόψη κατά την εφαρμογή διαδικασιών επιστροφής, σύμφωνα με το άρθρο 5 της οδηγίας 2008/115/ΕΚ (οδηγία σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών)[12]:

α) των βέλτιστων συμφερόντων του παιδιού,

β) της προστασίας της οικογενειακής ζωής,

γ) της κατάστασης της υγείας του συγκεκριμένου υπηκόου τρίτης χώρας, πέρα από την υποχρέωση τήρησης της αρχής της μη επαναπροώθησης.

Σύμφωνα μάλιστα με την άνω οδηγία (άρθρο 6 παρ. 4 αυτής[13]) «Τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν, ανά πάσα στιγμή, να χορηγήσουν αυτόνομη άδεια διαμονής ή άλλη άδεια που παρέχει δικαίωμα παραμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας, ανθρωπιστικούς ή άλλους λόγους, σε υπήκοο τρίτης χώρας ο οποίος διαμένει παράνομα στο έδαφός τους.»

Με βάση την άνω πρόβλεψη της οδηγίας επιστροφής και το συναφές πλαίσιο των κοινών κανόνων για το άσυλο και την επιστροφή παρανόμως διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών του δικαίου της ΕΕ, τα Κράτη μέλη της ΕΕ είναι υποχρεωμένα όπως είτε κινούν διαδικασίες επιστροφής είτε κινούν διαδικασίες τακτοποίησης του καθεστώτος διαμονής πολιτών τρίτων χωρών, έτσι ώστε να αποφευχθούν οι γκρίζες ζώνες παραμονής πολιτών τρίτων χωρών[14].

Σχετικά εδώ θα πρέπει να υπομνησθεί ότι, με βάση το σχετικό δίκαιο της ΕΕ, προβλέπεται όχι μόνο η δυνατότητα έκδοσης διαμονής, με βάση τα παραπάνω, για λόγους φιλευσπλαχνίας ή ανθρωπιστικούς, αλλά ακόμη και η είσοδος σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ:

α) σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 17 παρ. 2 του Κανονισμού 604/2013 (γνωστός ως Κανονισμός Δουβλίνο για τη θέσπιση κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας) για επανένωση με πρόσωπα με τα οποία έχει σχέση ο αιτών, για ανθρωπιστικούς λόγους, ακόμη και αν το άλλο κράτος μέλος της ΕΕ δεν είναι υπεύθυνο κατ΄ εφαρμογή των κριτηρίων του Κανονισμού[15] και

β) σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 19 παρ. 4 του Κανονισμού θεωρήσεων εισόδου (Κανονισμός 810/2009), όπου προβλέπεται η δυνατότητα να γίνει δεκτή η αίτηση για χορήγηση θεώρησης εισόδου, ακόμη και αν δεν πληροί τις λοιπές προϋποθέσεις για λόγους ανθρωπιστικούς[16].

Στο Ελληνικό δίκαιο, η μόνη δυνατότητα χορήγησης αδείας διαμονής σε παράνομα διαμένοντα πολίτη τρίτης χώρας (σύμφωνα και με το άρθρο 21 παρ. 6 του ν. 3907/2011) προβλέπεται στις περιπτώσεις των άρθρων 19 και 19Α του Κώδικα μετανάστευσης (ν. 4251/2014). Το άρθρο 19Α (χορήγηση αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους) περιλαμβάνει περιπτώσεις που επιτάσσονται σε συμμόρφωση με διεθνείς ή ενωσιακές υποχρεώσεις (θύματα εμπορίας ανθρώπων, απασχόλησης με ιδιαίτερα καταχρηστικούς όρους εργασίας), ή για την τήρηση υπέρτερων σε στάθμιση υποχρεώσεων της χώρας, όπως το δικαίωμα δικαστικής προστασίας (θύματα και ουσιώδεις μάρτυρες εγκληματικών πράξεων, θύματα ενδοοικογενειακής βίας), ή η υποχρέωση παροχής προνοιακής προστασίας σε ευάλωτες ομάδες (σε όσους εντάσσονται σε θεραπευτικό πρόγραμμα ψυχικής εξάρτησης, σε ενήλικους ανίκανους να επιμεληθούν των υποθέσεών τους ή ανήλικους φιλοξενούμενους σε ιδρύματα ή οικοτροφεία, σε ανήλικους των οποίων η επιμέλεια έχει ανατεθεί σε οικογένειες Ελλήνων ή νόμιμα διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών, καθώς και σε θύματα εργατικών ή άλλων ατυχημάτων για όσο διάστημα διαρκεί η θεραπεία ή συνταξιοδοτούνται για την ίδια αιτία).

Ελλείψεις προστασίας

Πλην των άνω, για τις περιπτώσεις τις οποίες αφορά το άρθρο 5 της οδηγίας επιστροφής και οι οποίες οφείλουν να λαμβάνονται υπόψη, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η τήρηση υπέρτερων υποχρεώσεων από την κίνηση της διαδικασίας επιστροφής (βέλτιστο συμφέρον παιδιού, προστασία οικογενειακής ζωής και κατάστασης υγείας) δεν προβλέπεται η δυνατότητα τακτοποίησης του καθεστώτος διαμονής, παρά μόνο απολύτως ανεπαρκώς. Ετσι για τους πάσχοντες από σοβαρά προβλήματα υγείας, προϋπόθεση αποτελεί η κατοχή από τον αιτούντα ισχυρής αδείας διαμονής, έτσι ώστε να μην καλύπτονται οι παράτυπα διαμένοντες στη χώρα, ενώ και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι παραμένουν επίσης χωρίς καθεστώς προστασίας, σε περίπτωση απόρριψης της αίτησής τους για χορήγηση διεθνούς προστασίας[17], ελλείψει οποιασδήποτε σχετικής ρύθμισης. Ως προς την οικογενειακή ζωή, της οποίας η προστασία επιτάσσεται και από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, επίσης δεν προβλέπεται η κατ΄ εξαίρεση δυνατότητα τακτοποίησης μελών οικογενείας που διαμένουν παράτυπα, πλην περιστασιακών ρυθμίσεων[18], ή ρυθμίσεων στο πλαίσιο της διαδικασίας του άρθρου 19 (χορήγηση αδείας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους)[19].

Η άλλη βασική δυνατότητα τακτοποίησης της παράτυπης διαμονής πολιτών τρίτων χωρών στην Ελλάδα, προβλέπεται στο πλαίσιο του άρθρου 19 του ν. 4251/2014, όπου πέρα από εντελώς εξαιρετικές ρυθμίσεις, όπως η χορήγηση αδείας δημοσίου συμφέροντος (παρ. 7), που χορηγείται κατόπιν εισήγησης του αρμόδιου δημόσιου φορέα, ή η χορήγηση αδείας διαμονής σε όσους με κίνδυνο της ζωής τους προέβησαν σε πράξεις κοινωνικής αρετής, προσφοράς και αλληλεγγύης που προάγουν τις αξίες του ανθρωπισμού (παρ. 6), ρυθμίζεται η περίπτωση της χορήγησης αδείας διαμονής σε όσους διαμένουν μακρόχρονα στη χώρα. Όπως η διάταξη αυτή ισχύει σήμερα[20], αποβλέπει στην τακτοποίηση της διαμονής όσων αποδεικνύουν τη διαμονή τους επί 7 συνεχή έτη στη χώρα, σε προφανή συμμόρφωση της υποχρέωσης της Πολιτείας περί προστασίας της ήδη δημιουργηθείσας ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών τρίτων χωρών που διαμένουν επί μακρόν στη χώρα[21], όπως επιτάσσει, μεταξύ άλλων διατάξεων διεθνών Συμβάσεων, και το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η προστασία της ήδη δημιουργηθείσας στην Ελλάδα οικογενειακής ή ιδιωτικής ζωής του αιτούντος διεθνή προστασία, όπως και η συνδρομή σοβαρών λόγων υγείας, αποτελούσαν, εκτός από τη ρήτρα μη επαναπροώθησης, έναν από τους βασικότερους λόγους παραπομπής για χορήγηση αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, έχοντας διαμορφώσει οι Επιτροπές Προσφυγών μια σχετική πρακτική, στο πλαίσιο της διαδικασίας εξέτασης σχετικών αιτημάτων σε δεύτερο βαθμό κρίσης, ήδη από το 2010[22], και τούτο μάλιστα ανεξάρτητα από τις κατά καιρούς αλλαγές στη σύνθεσή τους[23].

Η δε ανάγκη προστασίας μιας διαμορφωθείσας κατάστασης προηγούμενης μακρόχρονης διαμονής με τη δημιουργία ισχυρών βιοτικών δεσμών με τη χώρα[24], μόνο επί μέρους μπορεί να καλυφθεί από την διάταξη του άρθρου 19 του ν. 4251/2014, ενόψει του ιδιαίτερα μακρού (7ετία) και ανελαστικού πλαισίου της σχετικής ρύθμισης.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί η παλαιότερη αντίθετη θέση της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας με βάση το άρθρο 8 του πδ 61/1999, που ίσχυε πριν την χορήγηση αρμοδιότητας απόφανσης στις Επιτροπές του άρθρου 28 του πδ 114/2010, σύμφωνα με την οποία βιοτικές, προσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις που αναπτύσσονται στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια εξέτασης της αίτησης ασύλου, δεν συνιστούν λόγο χορήγησης ανθρωπιστικού καθεστώτος παραμονής. Οι σχετικές μάλιστα κρίσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας[25] εδράζονται και επί σχετικών κρίσεων του ΕΔΔΑ, που λαμβάνει υπόψη του το στοιχείο του επισφαλούς της διαμονής, εφόσον δεν έχει χορηγηθεί άδεια διαμονής, στη συνολική εκτίμηση των κριτηρίων για τη διαπίστωση τυχόν παραβίασης της υποχρέωσης προστασίας του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου από τις κρατικές αρχές. Ετσι, όπως έχει ήδη σημειώσει το ΕΔΔΑ[26], ναι μεν δεν μπορεί καταρχήν να συναχθεί, με βάση το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, θετική υποχρέωση του Κράτους να χορηγήσει άδεια διαμονής σε αιτούντα, ο οποίος έχει αναπτύξει την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του στη χώρα. Πλην όμως, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των συνθηκών της οικείας περίπτωσης, μπορεί να συναχθεί «θετική υποχρέωση του Κράτους που είναι σύμφυτη με έναν πραγματικό σεβασμό της ιδιωτικής ζωής» η οποία «να περιλαμβάνει την θέσπιση μιας πραγματικής και προσβάσιμης διαδικασίας ενόψει της προστασίας του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, και ειδικότερα την δημιουργία ενός κανονιστικού πλαισίου που εισάγει έναν δικαστικό και εκτελεστικό μηχανισμό προοριζόμενο να προστατεύει τα δικαιώματα των ατόμων και την υιοθέτηση, ανάλογα με την περίπτωση, των καταλλήλων ειδικών μέτρων.»[27]

Ηδη η νεότερη νομολογία των Διοικητικών Δικαστηρίων της χώρας αμφιταλαντεύεται στο σχετικό ζήτημα, άλλοτε εξετάζοντας τις σχετικές προϋποθέσεις παραπομπής και με βάση την υποχρέωση προστασίας της διαμορφωμένης ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του αιτούντος[28] και άλλοτε επαναλαμβάνοντας την παλαιότερη νομολογία περί του ότι οι διαμορφωθείσες επαγγελματικές και κοινωνικές συνθήκες του αιτούντος δεν συνιστούν λόγους για τους οποίους δικαιολογείται η υπαγωγή σε ανθρωπιστικό καθεστώς παραμονής.[29]

Ως προς τους λόγους υγείας[30], οι οποίοι οφείλουν να λαμβάνονται υπόψη για τη χορήγηση ή την παραπομπή προς εξέταση για χορήγηση αδείας παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, δεν υπήρχε αντίθετα διχογνωμία της νομολογίας, η οποία συναφώς έκρινε ότι σχετικοί λόγοι εξετάζονται στο πλαίσιο αυτό[31], καθώς και σε συνδυασμό με τη θετική υποχρέωση προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής υπό το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.[32]

Ως προς δε το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού είναι προφανής η ανάγκη ύπαρξης κάποιας διαδικασίας προστασίας, ενόψει του ότι σε κάθε περίπτωση, πριν την απομάκρυνση ασυνόδευτου ανηλίκου, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού [33] το οποίο, σύμφωνα και με τις σχετικές συστάσεις των Διεθνών Οργανισμών, με βάση ιδίως τη Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού (που κυρώθηκε με το ν. 2101/1992) αποτελεί την κύρια κατευθυντήρια οδηγία για τη μεταχείριση ανηλίκων. Προς το σκοπό αυτό μάλιστα ήδη ο Συνήγορος του Παιδιού έχει προτείνει τη συμπερίληψη στους λόγους χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, της περίπτωσης των ασυνόδευτων ανηλίκων, των οποίων οι αιτήσεις διεθνούς προστασίας απορρίπτονται σε β’ βαθμό[34].

Καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης

Κάποιος θα μπορούσε να παρατηρήσει ότι το σχετικό κενό καλύπτεται ήδη από την υποχρέωση των αρμόδιων Επιτροπών ως προς την εξέταση της τήρησης της αρχής μη επαναπροώθησης που προστέθηκε με το άρθρο 104 του ν. 4636/2019, οπότε στην περίπτωση αυτή χορηγείται βεβαίωση περί μη απομάκρυνσης για λόγους ανθρωπιστικούς, η οποία συνεπάγεται για τον κάτοχο τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της βεβαίωσης αναβολής απομάκρυνσης του άρθρου του ν. 3907/2011 (ενν. του άρθρου 37 σε συνδ. με άρθρο 24)[35].

Πέρα από το γεγονός ότι η ως άνω ρύθμιση εγείρει πρακτικά ζητήματα χορήγησης της σχετικής βεβαίωσης και εναρμόνισης της διοικητικής πρακτικής, καθώς η σχετική πρόβλεψη υλοποιείται σήμερα από τις υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας, στο πλαίσιο της διαδικασίας επιστροφής, σύμφωνα με το άρθρο 24 του ν. 3907/2011, εγείρει και σοβαρά ερωτηματικά περί του κενού προστασίας που θα δημιουργήσει σε κατηγορίες πολιτών τρίτων χωρών, που δεν θα καλυφθούν από τις ρυθμίσεις του, όσο και από το μειωμένο επίπεδο προστασίας, σε σχέση με τα δικαιώματα που προσφέρει ένα καθεστώς νόμιμης διαμονής, μετά από χορήγηση σχετικής αδείας, σε σύγκριση με το καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης.

Κρίσιμο σημείο ως προς τη διαφοροποίηση των δύο καθεστώτων, αποτελεί το ρυθμιστικό πλαίσιο της οδηγίας επιστροφής. Το κάθε Κράτος μέλος της ΕΕ, σύμφωνα με την οδηγία 2008/115/ΕΚ και τη σχετική νομολογία του ΔΕΕ, έχει καταρχήν υποχρέωση έκδοσης απόφασης επιστροφής σε βάρος πολίτη τρίτης χώρας που διαμένει παράνομα στο έδαφός του[36]. Διατηρεί όμως τη δυνατότητα να θεσπίζει με βάση το εθνικό δίκαιο όλες τις περιπτώσεις χορήγησης αδείας διαμονής, οι οποίες δεν ρυθμίζονται από το δίκαιο της ΕΕ, ενώ επίσης με βάση το άρθρο 6 παρ. 4 της οδηγίας (άρθρο 21 του ν. 3907/2011), έχει την υποχρέωση να προβλέπει πλαίσιο χορήγησης αδειών διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας, ανθρωπιστικούς ή άλλους. Η σχετική οδηγία, όπως και η σχετική νομολογία του Δικαστηρίου, δεν προβλέπει κατευθυντήριες αρχές και κανόνες που να ρυθμίζουν τη διάκριση μεταξύ υποχρέωσης χορήγησης αδείας διαμονής ή αναβολής απομάκρυνσης, σε περίπτωση, που κρίνεται ότι παραβιάζεται η αρχή της μη επαναπροώθησης, ή συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 5 της οδηγίας Επιστροφής (άρθρο 20 ν. 3907/2011) (βέλτιστο συμφέρον παιδιού, υποχρέωση προστασίας οικογενειακής ζωής ή της κατάστασης υγείας του υπό επιστροφή τελούντος). Η σχετική πρόβλεψη, έτσι, περί του καθεστώτος αναβολής απομάκρυνσης του άρθρου 9 της Οδηγίας, φαίνεται να αλληλοεπικαλύπτεται με το άρθρο 6 παρ. 4 της Οδηγίας όπου υφίσταται δυνατότητα των οικείων εθνικών αρχών, να χορηγούν ανά πάσα στιγμή αυτοτελή άδεια διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας, ανθρωπιστικούς ή άλλους. Η ως άνω δυνατότητα των κρατών – μελών, είναι καταρχάς απεριόριστη και δεν φαίνεται παρά μόνο να προσκρούει[37] στο, μη καταρχήν νομικά δεσμευτικό, παρά μόνο σε επίπεδο πολιτικών κατευθύνσεων, Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης του 2008, όπου τα Κράτη – Μέλη συμφώνησαν στην νομιμοποίηση της παραμονής πολιτών τρίτων χωρών κατά περίπτωση μόνο, για λόγους ανθρωπιστικούς ή οικονομικούς και όχι κατά τρόπο γενικό, διαδικασία αρκετά γνωστή προηγούμενα μέσω των ρυθμίσεων μαζικών νομιμοποιήσεων, που είχαν λάβει χώρα ιδίως τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 και στη χώρα μας, όπως και σε άλλες χώρες, ιδίως του Ευρωπαϊκού Νότου.

Αυτοτελή υποχρέωση εξέτασης χορήγησης καθεστώτος αδείας διαμονής με βάση το άρθρο 6 παρ. 4 της οδηγίας, στο στάδιο εξέτασης έκδοσης απόφασης επιστροφής ή απομάκρυνσης, δεν φαίνεται ότι έχει θεσμοθετηθεί με το άρθρο 21 παρ . 4 του ν. 3907/2011[38], ούτε επίσης διαφαίνεται ότι η οδηγία έχει συμπεριλάβει ειδική υποχρέωση νομοθέτησης ειδικού καθεστώτος χορήγησης αδειών διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας ή ανθρωπιστικούς, με βάση την ως άνω διάταξη[39]. Πλην όμως, στο πλαίσιο της αποτελεσματικής και εναρμονισμένης εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ, που αφορά την επιστροφή παράτυπα διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών, καθίσταται πρόδηλο ότι τα Κράτη μέλη έχουν υποχρέωση να έχουν προβλέψει διαδικασίες χορήγησης και εξέτασης αιτήσεων για χορήγηση αδείας διαμονής για λόγους ανθρωπιστικούς ή φιλευσπλαχνίας, οι οποίες θα πρέπει να είναι διακριτές από τη δυνατότητα χορήγησης αναβολής απομάκρυνσης, που προβλέπεται από άλλες διατάξεις της οδηγίας. Σε αντίθετη περίπτωση, η αποτελεσματική εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ θα προϋπέθετε την παροχή ισότιμων πλεονεκτημάτων στο καθεστώς της αναβολής απομάκρυνσης, με αυτό της αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς ή λόγους φιλευσπλαχνίας, κάτι που δεν συμβαίνει στο Ελληνικό πλαίσιο, όπως κατωτέρω θα αναλυθεί.

Μετά δε την προτεινόμενη κατάργηση του άρθρου 67 του ν. 4375/2016 είναι ιδιαίτερα αμφίβολο, σύμφωνα με όσα ανωτέρω αναπτύχθηκαν, αν οι υπάρχουσες διατάξεις του Κώδικα Μετανάστευσης (άρθρα 19 και 19Α) ικανοποιούν την πρόβλεψη της «ανά πάσα στιγμή» δυνατότητας χορήγησης αδείας διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας ή ανθρωπιστικούς, ιδίως ενόψει του ιδιαίτερα περιοριστικού πλαισίου των ειδικών περιπτώσεων των ως άνω διατάξεων, που αφήνουν ακάλυπτες κατηγορίες περιπτώσεων, σε αντίθεση με το ευρύ πλαίσιο και τη διαμορφωθείσα πρακτική των Επιτροπών Προσφυγών, υπό την προτεινόμενη προς κατάργηση διάταξη[40].

Για τη διάκριση μεταξύ των δύο αυτών καθεστώτων (αδείας διαμονής για λόγους ανθρωπιστικούς ή καθεστώτος αναβολής απομάκρυνσης) κριτήριο θα πρέπει να αποτελέσει η υποχρέωση των κρατών μελών να κινήσουν διαδικασίες επιστροφής, σε συνδυασμό με τις υποχρεώσεις με βάση διατάξεις του διεθνούς δικαίου που κατοχυρώνουν δικαιώματα πολιτών τρίτων χωρών, ανεξάρτητα από την ιθαγένεια και επιτάσσουν την παραμονή στη χώρα, ή την απαγόρευση απομάκρυνσής τους. Η σχετική ανάλυση εκφεύγει των προθέσεων του παρόντος άρθρου, πάντως θα πρέπει να σημειωθεί ότι η επιλογή της λύσης της αναβολής απομάκρυνσης θέτει σε ιδιαίτερα δυσμενές πλαίσιο, όσους, για λόγους ανθρωπιστικούς, ή ειδικότερα για τους λόγους του άρθρου 5 της οδηγίας Επιστροφής, επιβάλλεται να μην εκτελεσθεί σε βάρος τους απόφαση απομάκρυνσης.

Το καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης που προβλέπεται από τα άρθρα 37 σε συνδυασμό με το άρθρο 24 του ν. 3907/2011 φαίνεται καταρχήν, στο ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο, να οδηγεί σε δικαιώματα, τα οποία εν μέρει ουδόλως προβλέπονται από το πλαίσιο που εφαρμόζεται στους κατόχους αδειών διαμονής, καθώς προβλέπεται ότι οι δικαιούχοι του καθεστώτος αναβολής απομάκρυνσης απολαμβάνουν κατά το χρονικό διάστημα της αναβολής στοιχειωδών όρων αξιοπρεπούς προσωρινής στέγασης σε εγκαταστάσεις δημόσιου ή κοινωφελούς χαρακτήρα και γενικότερα κάλυψης των άμεσων βιοτικών τους αναγκών[41]. Μπορεί δε να επιτραπεί και η μισθωτή απασχόληση, υπό όρους, μετά σχετική άδεια, σε ορισμένους τομείς απασχόλησης σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας[42].

Από την άλλη, η χορήγηση αδείας διαμονής είναι σαφές ότι χορηγεί στον δικαιούχο όλα τα δικαιώματα της μεταναστευτικής νομοθεσίας και μια προοπτική μόνιμης διαμονής στην Ελληνική επικράτεια, μέσω της δυνατότητας ανανέωσης της σχετικής αδείας διαμονής, υπό προϋποθέσεις, σύμφωνα τις διατάξεις της παρ. 6 του άρθρου 19Α του ν. 4251/2014. Ως προς δε τα λοιπά δικαιώματα θα πρέπει να σημειωθεί ότι με την άδεια διαμονής προβλέπεται το δικαίωμα εργασίας, της οικογενειακής επανένωσης, καθώς και το δικαίωμα ίσης μεταχείρισης με ημεδαπούς, όσον αφορά τα δικαιώματα του άρθρου 21Α του ν. 4251/2014[43] και υπό τους περιορισμούς του άρθρου αυτού[44]. Είναι αυτονόητο ότι η χορήγηση αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους συνδέεται επίσης και με τη χορήγηση λοιπών παροχών, όπως κυρίως προνοιακών[45], ενώ ενίοτε έχει διαμορφωθεί ήδη όμοια μεταχείριση μεταξύ του καθεστώτος αδείας παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους και καθεστώτος υπό αναβολή απομάκρυνσης, όπως στο δικαίωμα πρόσβασης σε υγειονομική περίθαλψη[46].

Επίσης, κάποιος θα πρέπει να λάβει υπόψη του και τη διαμορφωθείσα διοικητική πρακτική, ως προς τη χορήγηση και ανανέωση του καθεστώτος αναβολής απομάκρυνσης, που προβλέφθηκε με το άρθρο 24 του ν. 3907/2011. Η διάταξη εφαρμόστηκε το πρώτον για να επιλυθεί πολιτικά η διαμαρτυρία των 300 μεταναστών απεργών πείνας του ιδίου έτους[47], και έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ως οιονεί υποκατάστατο καθεστώτος προσωρινής προστασίας[48], για τους Σύριους πολίτες, και στη συνέχεια τους Ιρακινούς πολίτες, λόγω των καθυστερήσεων και των δυσλειτουργιών του συστήματος ασύλου στη χώρα[49].

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ως άνω ιδιότυπο καθεστώς προσωρινής προστασίας συνεχίζει να εφαρμόζεται ενίοτε από τις αστυνομικές αρχές μόνο, στην περιοχή του Εβρου, όπου, κατά την κρατούσα διοικητική πρακτική, δεν τυγχάνει εφαρμογής η μη νομικά δεσμευτική δήλωση ΕΕ – Τουρκίας της 18-3-2016.

Είναι δε άγνωστο και μάλλον αβέβαιο, κατά πόσον το καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης, 6μηνης διάρκειας καταρχήν με βάση το άρθρο 24 παρ. 4 του ν. 3907/2011, ανανεώνεται, με ποια διαδικασία και υπό ποιες προϋποθέσεις κρίσης, ενόψει ανυπαρξίας σχετικών ρυθμίσεων, όσο και πιθανότατα ενόψει αδιαφανούς διοικητικής (αστυνομικής εν προκειμένω) πρακτικής.

Επίλογος

Η ανωτέρω ανάλυση καταδεικνύει την ανάγκη ύπαρξης ενός ρυθμιστικού πλαισίου χορήγησης αδείας διαμονής για λόγους, κυρίως ανθρωπιστικούς, που δεν έχουν εκ των προτέρων προβλεφθεί από την οικεία νομοθεσία. Η πρόβλεψη περί παραπομπής από τις Επιτροπές Προσφυγών στις αρμόδιες υπηρεσίες μεταναστευτικής πολιτικής, όσων περιπτώσεων έχρηζαν εξέτασης ως προς τη χορήγηση σχετικής αδείας ήταν μια πρόβλεψη εδραιωμένη στη διοικητική πρακτική. Αποτελούσε δε το τελευταίο καταφύγιο μιας νομοθεσίας που οφείλει να περιορίζει τις γκρίζες ζώνες που περιθωριοποιούν πολίτες τρίτων χωρών, ως προς τους οποίους, με βάση την θεμελιώδη αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου με βάση το άρθρο 25 του Συντάγματος, το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά και το προστατευτικό πλαίσιο των διατάξεων διεθνών συνθηκών που προστατεύουν δικαιώματα πολιτών, χωρίς διάκριση λόγω ιθαγένειας, η στάθμιση, με βάση την αρχή της αναλογικότητας, του δημοσίου συμφέροντος υποχωρεί έναντι της προστασίας των δικαιωμάτων του συγκεκριμένου προσώπου.

Ο υποβιβασμός μιας τέτοιας σχετικής πρόβλεψης της οικείας νομοθεσίας σε ένα καθεστώς, όπως αυτό της αναβολής απομάκρυνσης, το οποίο, όπως τουλάχιστον έχει εφαρμοσθεί έως σήμερα, είναι αμφίβολο, αβέβαιο και υπολειπόμενο του αναγκαίου προστατευτικού πλαισίου, δεν προάγει την ως άνω αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου και συντελεί στην εκ νέου δημιουργία γκρίζων ζωνών, εντός των οποίων, θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτό της ελευθερίας του προσώπου, αλλά ενίοτε και της προστασίας της υγείας και της ίδιας της ζωής (μέσω της στέρησης αναγκαίων μέσων επιβίωσης) τίθενται σε κίνδυνο.

Ετσι,«η αντιμετώπιση του φαινομένου της ύπαρξης μεταναστών χωρίς χαρτιά στην Ελλάδα απαιτεί μια συνολικότερη νομοθετική ρύθμιση, που θα επικαιροποιεί, μεταξύ άλλων, και τις ρυθμίσεις του ν. 3907/2011[50], για όσες περιπτώσεις είναι αδύνατη η απομάκρυνση πολίτη τρίτης χώρας και θα τις συναρμόζει με το σύστημα χορήγησης αδειών διαμονής, έτσι ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα παραμονής πολιτών τρίτων χωρών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα»[51].

[1] Βελτίωση Μεταναστευτικής Νομοθεσίας, τροποποίηση διατάξεων των νόμων 4636/2019 (A’ 169), 4375/2016 (A’ 51), 4251/2014 (Α’ 80) και άλλες διατάξεις http://www.opengov.gr/immigration/?p=1423

[2] Εντελώς ενδεικτικά  ΣΤΕ 434/2009 https://www.asylumlawdatabase.eu/sites/default/files/aldfiles/Original%20decision%20-%20434-2009.pdf

[3] Σχετικά δημοσιεύματα από το έτος 1998 για το τότε «σκάνδαλο» που κατέληξε μετέπειτα στην απαλλαγή με βούλευμα όλων των εμπλεκόμενων https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3746363

[4] Εκδοθείσα αρχικά υπό τη μορφή ΚΥΑ, μετά την απόσυρση του όλου άρθρου περί αδειών διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους του προς ψήφιση τότε Κώδικα Μετανάστευσης, λόγω διαφωνιών στο πλαίσιο της τότε Κυβέρνησης ως προς την προστασία θυμάτων εγκλημάτων ρατσιστικής βίας https://www.hrw.org/el/news/2014/03/26/253129 . Προστέθηκε ως άρθρο 19Α στο ν. 4251/2014 με το ν. 4332/2015

[5] Το παρόν σχόλιο δεν θα ασχοληθεί με τα διαδικαστικά κυρίως ζητήματα που ανέκυψαν κατά την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων. Βλ. σχετικά Β. Τερζίδη Καθεστώς παραμονής αλλοδαπού για ανθρωπιστικούς λόγους Επιθεώρηση Μεταναστευτικού Δικαίου 2016 σ. 160 επ.

[6] Σχετικά διαθέσιμα στοιχεία στην ετήσια για την κατάσταση του ασύλου στη χώρα έκθεση AIDA https://www.asylumineurope.org/reports/country/greece  καθώς και στοιχεία μη ακόμη δημοσιευμένα που έχει στη διάθεσή του το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες για το 2019

[7] Μια επισκόπηση των σχετικών καθεστώτων (συμπεριλαμβανομένης και της επικουρικής προστασίας που αποτελεί τμήμα της διεθνούς προστασίας) σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι διαθέσιμη σε σχετική έκθεση του ECRE από Ιούλιο 2009  https://www.refworld.org/pdfid/4a72c9a72.pdf

[8] Βλ. επίσης σχετικά στατιστικά στοιχεία που αναφέρονται όμως σε συστήματα ασύλου και όχι μετανάστευσης, έτσι ώστε αρκετά κράτη, όπως η Ελλάδα, να εμφανίζονται με μηδενικούς αριθμούς https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=tps00192&language=en

[9] Βλ. Σχετική μελέτη για λογαριασμό της UNHCR Ruma Mandal Ιουν 2005 Protection Mechanisms Outside of the 1951 Convention (“Complementary Protection”) https://www.unhcr.org/435df0aa2.pdf

[10] https://ec.europa.eu/home-affairs/e-library/glossary/subsidiary-protection_en

[11] Από το έτος 2015 έως και τις 29-3-2018 είχαν εκδοθεί από τις υπηρεσίες του ΥΜΕΠΟ 691 άδειες διαμονής με βάση την ως άνω διαδικασία βλ. σε Παρατηρήσεις Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στο σχέδιο νόμου ΥΜΕΠΟ από 7-5-2018 σελ. 23 http://www.nchr.gr/images/pdf/apofaseis/prosfuges_metanastes/ParatiriseisEEDA_SxN_YMEPO.pdf Από τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία του νυν Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή στοιχεία, λόγω της ποικιλομορφίας των περιπτώσεων, πάντως τον Αύγουστο του 2016 είχαν εκδοθεί 1676 άδειες διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, ενώ τον Μάρτιο του 2020 αντίστοιχα 1390 άδειες κάθε είδους και κατηγορίας ανθρωπιστικών λόγων http://immigration.gov.gr/web/guest/miniaia-statistika-stoixeia

[12] Ενσωματώθηκε στο Ελληνικό δίκαιο με το άρθρο 20 του ν. 3907/2011

[13] Ενσωματωθέν στο Ελληνικό δίκαιο ως άρθρο 21 παρ. 4 ν. 3907/2011

[14] Βλ. συναφώς Απάντηση Επιτρόπου Malmstrom για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Κοινοβούλιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης από 7-4-2010 https://www.europarl.europa.eu/sides/getAllAnswers.do?reference=P-2010-1687&language=EN

[15] Σημειώνεται ότι με βάση τα σχετικά διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου η εν λόγω ρήτρα του Κανονισμού είναι η πλέον ευρύτερα χρησιμοποιούμενη για υποβολή αιτημάτων αναδοχής σε άλλα Κράτη μέλη από την Ελλάδα http://asylo.gov.gr/?page_id=143

[16] Ως προς τη σχετική διάταξη, παρά την αντίθετη πρόταση Εισαγγελέα, το ΔΕΕ απέφυγε να εξετάσει την άρνηση χορήγησης σε περίπτωση που αιτών επικαλέστηκε κίνδυνο υποβολής σε βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση, καθώς έκρινε ότι ο συγκεκριμένος τύπος θεώρησης εισόδου, εμπίπτει στο εθνικό δίκαιο και όχι στο δίκαιο της ΕΕ, υπόθεση X και Χ C-638/16. Αντίθετα αναμένεται με ενδιαφέρον σχετική υπόθεση ενώπιον της μείζονος σύνθεσης του ΕΔΔΑ, όπου η εξωεδαφικότητα της δράσης των κρατικών οργάνων (εν προκειμένω προξενικών) δεν φαίνεται να έχει αποτελέσει κώλυμα για την εφαρμογή του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ βλ. σχετικά υπόθεση M.N. κλπ. κατά Βελγίου νο. 3599/2018.

[17] Από τα ίδια ως άνω στην υποσημ. 6 διαθέσιμα στοιχεία του 2019 εκδόθηκαν 299 απορριπτικές αποφάσεις επί 611 κατατεθεισών προσφυγών β΄ βαθμού εξέτασης ασυνόδευτων ανηλίκων, χωρίς να δοθεί κανένα καθεστώς προστασίας.

[18] Όπως το άρθρο 8 παρ. 46 του ν. 4335/2015, για την τακτοποίηση μελών οικογενείας νόμιμα διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών, του οποίου προτείνεται η συμπλήρωση με το άρθρο 46 του υπό διαβούλευση σχεδίου νόμου.

[19] Όπως η περίπτωση τακτοποίησης της διαμονής ανηλίκων τέκνων σε περίπτωση χορήγησης αδείας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους σε έναν εκ των γονέων τους βλ. κεφ. Α εγκυκλίου 42/2015 Υπουργείου Εσωτερικών https://www.ypes.gr/UserFiles/f0ff9297-f516-40ff-a70e-eca84e2ec9b9/egk-42-orthi-epan-07122015.pdf ή η δυνατότητα χορήγησης αδείας διαμονής σε γονείς ανηλίκων ημεδαπών, κατά παρέκκλιση των λοιπών προϋποθέσεων του άρθρου 19 του ν. 4251/2014, όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του με το άρθρο 31 του ν. 4540/2018.

[20] Μετά την τροποποίηση με το άρθρο 31 του ν. 4540/2018 βλ. επίσης συναφή κριτική για την κατάργηση της δυνατότητας επαναφοράς στη νομιμότητα πολιτών τρίτων χωρών που απώλεσαν την άδεια διαμονής, που είχε εισαχθεί με το ν. 4332/2015 και καταργήθηκε με το ν. 4540/2018, σε Παρατηρήσεις Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου 2018 ο.π. υποσημ. 11 σελ. 22

[21] Ας σημειωθεί ότι η οδηγία 2003/109/ΕΚ για το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος οριοθετεί το στοιχείο της επί μακρόν διαμονής στην προηγούμενη 5ετή νόμιμη και αδιάλειπτη διαμονή στη χώρα.

[22] Μ. Καραβία Σκέψεις επί της εφαρμογής του άρθρου 28 του πδ 114/2010 περί καθεστώτος παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σε Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2010 σ. 427 επ. https://www.unhcr.org/gr/wp-content/uploads/sites/10/2018/02/EPETIRIDA_2010.pdf

[23] Μετά το 4399/2016 απαρτιζόμενων κατά πλειοψηφία και ήδη μετά το ν. 4636/2019 στο σύνολο των μελών τους από δικαστικούς λειτουργούς

[24] Βλ. ως προς αυτό και σελ. 13-14 Αιτιολογικής έκθεσης ν. 4375/2016, όπου προβλέφθηκε με το άρθρο 22 η τακτοποίηση της διαμονής μέσω χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σε όσους παρέμεναν στη διαδικασία ασύλου για διάστημα μεγαλύτερο της 5ετίας. https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/2f026f42-950c-4efc-b950-340c4fb76a24/o-prosf-eis-olo.pdf

[25] Μ. Καραβία ο.π. υποσημ. 22 σ. 436 επ.

[26] ΕΔΔΑ (μείζονα σύνθεση) Jeuneusse v. Netherlands προσφ. νο. 12738/10  σ. 103-104

[27] ΕΔΔΑ B.A.C. κατά Ελλάδας προσφ. νο. 11981/15 σ. 36-47, ιδ. σ. 36, και η ως άνω Jeuneusse v. Netherlands σ, 105-109.

[28] ΔΕφΑθ 3127/2014 δημ NOMOS, ΔΕφΠειρ 300/2019, ΔΕφ Πατρ :113/2019 δημ. σε περίλ. σε Immigration.gr

[29] ΔΕφΑθ 1357/2014, ΔΕφΑθ 1632/2014 δημ. NOMOS, ΔΕφΑθ 2791/2017, ΔΠρΑθ 38/2020 δημ. σε περίλ. σε immigration.gr

[30] Σχετική σύνοψη ζητημάτων που άπτονται και της διεθνούς (ιδίως επικουρικής) προστασίας σε Στ. Πουλαράκη Σοβαροί λόγοι υγείας και χορήγηση διεθνούς προστασίας σε αλλοδαπούς http://www.immigration.gr/2018/03/blog-post_7.html

[31] ΣτΕ 3630/2008, και τη νεότερη νομολογία, ΔΕφΑθ 549/2016 δημ NOMOS, ΔΕφΠειρ 513/2109 δημοσιευμένη σε περίλ. σε immigration.gr,

[32] Βλ. σχετικά και ΕΔΔΑ (μείζονα σύνθεση) Paposhvili κατά Βελγίου νο. 41738/10 σ. 221

[33] Βλ. σχετικά Εγχειρίδιο Επιστροφής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σ. 58 επ. https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/return_handbook_el.pdf

[34] Βλ. σχετική σύσταση σε Ειδική Εκθεση του Συνηγόρου του Παιδιού και της UNICEF για τα δικαιώματα των παιδιών που μετακινούνται 2018 σελ. 166 https://www.synigoros.gr/?i=childrens-rights.el.epanapatrismos.577323

[35] Η ίδια πρόβλεψη υφίσταται και στον α’ βαθμό κρίσης, με βάση το άρθρο 68 παρ. 3 του ν. 4636/2019.

[36] ΔΕΕ Hassen El Dridi C-61/11 σ. 35, Achughbabian C 329-11 σ. 31.

[37] Cathryn Costello 2015 The Human Rights of Migrants and Refugees in European Law σ. 94

[38] Με την επιφύλαξη της πρόβλεψης περί του ότι η υποβολή αίτησης για χορήγησης αδείας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους κωλύει την έκδοση απόφασης επιστροφής, διάταξη που προστέθηκε στο άρθρο 19 του ν. 4251/2014 με το άρθρο 8 παρ. 23 του ν. 4332/2015, και ισχύει ήδη, μετά το ν. 4540/2018

[39] Εγχειρίδιο επιστροφής ο.π. υποσημ. 31 σελ. 37, αντίθετα Θ. Τσιάτσιος Δίκαιο Αλλοδαπών Κατ΄ άρθρο ερμηνεία ν. 3907/2011 εκδ. 2014 σ. 135 επ.

[40] Τούτο βέβαια ανεξάρτητα από τις ελλείψεις και του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου, και λόγω των διοικητικών δυσλειτουργιών, αλλά και λόγω της ανάγκης υποβολής αίτησης διεθνούς προστασίας για την παραπομπή, μέσω αυτής της διαδικασίας σε δυνατότητα εξέτασης αδείας διαμονής για λόγους ανθρωπιστικούς.

[41] Αντίστοιχα στην περίπτωση αναστολής απόφασης επιστροφής έως την έκδοση απόφασης επί προσφυγής κατά αιτήσεως διεθνούς προστασίας θα πρέπει να παρέχονται οι συνθήκες υποδοχής των αιτούντων διεθνή προστασία ΔΕΕ Gnandi C -181/16 σ. 67.

[42] Η ως άνω πρόβλεψη έχει ήδη υλοποιηθεί στο Ελληνικό πλαίσιο με την έκδοση της ΚΥΑ 53619/735 (ΦΕΚ Β’ 2631/07-12-2015), η οποία όμως ελάχιστα έχει εφαρμοσθεί στην πράξη. Αντίθετα, μεγαλύτερης εφαρμογής έχει βρει η σχετική πρόβλεψη του άρθρου 13Α του ν. 4251/2014, περί χορήγησης ενός ιδιότυπου καθεστώτος αναβολής απομάκρυνσης με δικαίωμα εργασίας, συναρτώμενο με απασχόληση σε αγροτικές εργασίας, το οποίο όμως δεν έχει καμία σχέση με τις προβλέψεις για χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους ή με τις εξαιρέσεις της οδηγίας επιστροφής. Βλ. συναφώς κριτική σε Απ. Καψάλη Μετανάστες εργάτες στην Ελλάδα 2018

[43] Αρχή η οποία θα πρέπει να θεωρηθεί καταρχήν γενικά ισχύουσα, ενόψει και της απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας, βάσει του άρθρου 14 της ΕΣΔΑ όσο και του άρθρου 21 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης

[44] Όπως π.χ. τον περιορισμό της περίπτωσης δ’ της παραγράφου 3 του άνω άρθρου, περί ισότιμης πρόσβασης σε διαδικασίες στέγασης υπό τον όρο της εργασιακής απασχόλησης, ενόψει και της παλαιότερης υπαγωγής της στεγαστικής συνδρομής κατά κύριο λόγο στο πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλισης, σύμφωνα με το Ελληνικό σύστημα κοινωνικής ασφάλειας.

[45] Οι σχετικές διατάξεις της νομοθεσίας της οικείας νομοθεσίας είναι διάσπαρτες και ενίοτε περιέχουν πλείστες όσες διακρίσεις λόγω ιθαγένειας. Ενδεικτικά όμως καταγράφονται οι διατάξεις των άρθρων 15 και 17 του .ν 4659/2020 που αφορούν επίδομα παιδιού και στέγασης και προβλέπουν την ίση μεταχείριση με ημεδαπούς πολίτες, με την επιφύλαξη βέβαια της προηγούμενης 5ετούς νόμιμης και μόνιμης διαμονής στη χώρα.

[46] Με βάση το άρθρο 33 του ν. 4368/2016, όπως ισχύει.

[47] Σχετικά Δελτίο τύπου Υφυπουργού Προστασίας του Πολίτη 23-5-2011 http://www.minocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&lang=&perform=view&id=3671&Itemid=499

[48] Ιδίως μετά την εισαγωγή του ιδιότυπου καθεστώτος αποχής από έκδοση απόφασης απέλασης, που η αστυνομική αρχή χορηγούσε βεβαίωση μη απομάκρυνσης για λόγους ανθρωπιστικούς, με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της βεβαίωσης αναβολής απομάκρυνσης, με το άρθρο 78Α του ν. 3386/2005, που προστέθηκε με το άρθρο 18 του ν. 4332/2015

[49] Ειδική Εκθεση Συνηγόρου του Πολίτη 2017 Οι προκλήσεις των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων σελ. 29, 57 https://www.synigoros.gr/resources/docs/greek_ombudsman_migrants_refugees_2017-el.pdf

[50] Θα πρόσθετα και του ν. 3386/2005, που με βάση σχετική εξαίρεση του άρθρου 17 του ν. 3907/2011 και της οδηγίας 2008/115/ΕΚ, συνεχίζει να εφαρμόζεται κατά τη διαδικασία εισόδου στη χώρα.

[51] Παρατηρήσεις Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στο σχέδιο νόμου ΥΜΕΠΟ από 7-5-2018 ο.π. υποσημ. 11 σελ. 22.