Κείμενο πολιτικής του ΕΣΠ: «Εφαρμόζοντας τα Εναλλακτικά Μέτρα της Διοικητικής  Κράτησης στην Ελλάδα»

«Δεν υπάρχει κανένα εμπειρικό στοιχείο ότι η κράτηση  αποτρέπει την παράτυπη μετανάστευση ή αποθαρρύνει την κατάθεση αιτήματος για άσυλο. Παρά τις όλο και πιο αυστηρές πολιτικές που εισήχθησαν τα τελευταία είκοσι χρόνια παγκοσμίως, ο αριθμός των παράτυπων αφίξεων δεν μειώθηκε»               

François Crépeau, Ειδικός Εισηγητής των ΟΗΕ για τα δικαιώματα των μεταναστών, UN General Assembly, Report of the Special Rapporteur on the human rights of migrants, 2 April 2012, A/HRC/20/24.

Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες δημοσιεύει κείμενο πολιτικής που αποσκοπεί στην προώθηση και εφαρμογή των εναλλακτικών μέτρων έναντι της διοικητικής κράτησης πολιτών τρίτων χωρών στην Ελλάδα. Η πρόταση του ΕΣΠ αποσκοπεί στο να σκιαγραφήσει ένα συνεκτικό πλαίσιο για την εφαρμογή των εναλλακτικών μέτρων στην Ελλάδα και να αποτελέσει μια χρήσιμη βάση για την ανάπτυξη εναλλακτικών της κράτησης μέτρων σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.

Ολόκληρο το κείμενο είναι διαθέσιμο εδώ.

Επίσημες εκθέσεις διεθνών οργανισμών και αξιόπιστων φορέων της κοινωνίας των πολιτών έχουν ιδιαίτερα τα προηγούμενα χρόνια επικρίνει την εφαρμογή από τις ελληνικές αρχές μιας πολιτικής γενικευμένης, συστηματικής και αδιάκριτης κράτησης πολιτών τρίτων χωρών και αιτούντων άσυλο σε συνθήκες που πολλές φορές δεν πληρούν τις βασικές προϋποθέσεις (στάνταρντς). Η εφαρμογή της πολιτικής αυτής, έχει οδηγήσει σε σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως αυτές έχουν αποτυπωθεί σε δεκάδες καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκθέτοντας διεθνώς τη χώρα. Ταυτόχρονα, όπως έχει τεκμηριωθεί η πολιτική αυτή αποτέλεσε μια πολιτική δυσανάλογα ακριβή και ταυτόχρονα αναποτελεσματική ακόμη και ως προς τους σκοπούς για τους οποίους σχεδιάστηκε (αποτροπή / αύξηση επιστροφών).

Σήμερα, και λαμβάνοντας υπόψη τη μετακίνηση των ευρωπαϊκών κρατών σε όλο και πιο περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση του κυρίως προσφυγικού φαινομένου, είναι ορατός ο κίνδυνος για τη γενίκευση πολιτικών συστηματικής και παρατεταμένης κράτησης. Σε αυτό το πλαίσιο η προώθηση των εναλλακτικών μέτρων αντί της κράτησης για μεταναστευτικούς λόγους, μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό αντίβαρο στην εφαρμογή περιοριστικών πρακτικών, οι οποίες συνδέονται με σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου.  Σε αυτήν την προσπάθεια μπορεί να εγγραφεί και το κείμενο πολιτικής που δημοσιεύει το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες. 

Το κείμενο πολιτικής «Εφαρμόζοντας τα Εναλλακτικά Μέτρα της διοικητικής Κράτησης στην Ελλάδα» επιχειρεί να ανιχνεύσει τους λόγους της μέχρι και σήμερα μη εφαρμογής εναλλακτικών μέτρων της κράτησης, να προσδιορίσει τα αναγκαία βήματα της Διοίκησης για την εφαρμογή τους στην Ελλάδα, τις αναγκαίες προϋποθέσεις καθώς και της εγγυήσεις που πρέπει να τα συνοδεύουν. Το κείμενο βασίζεται στη μελέτη μιας σειράς αυξανόμενων διεθνών πηγών και παραδειγμάτων εφαρμογής εναλλακτικών μέτρων, σε στοιχεία που χορηγήθηκαν από τις αρμόδιες αρχές, στην ανταλλαγή σχετικής εμπειρίας και θέσεων με αρμόδιους φορείς και φορείς της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και στην εμπειρία της Νομικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες από την υποστήριξη ατομικών περιπτώσεων διοικητικά κρατουμένων προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας.

Το σχέδιο του κειμένου πολιτικής που δημοσιεύει το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στο πλαίσιο στρογγυλής τράπεζας, που διοργανώθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2015 στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, με τη συμμετοχή των αρμόδιων κρατικών φορέων, του Συνηγόρου του Πολίτη και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, καθώς και φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Στη στρογγυλή τράπεζα, μεταξύ άλλων,  συμμετείχαν οι:

• Μάρκος Παπακωνσταντής, επιστημονικός συνεργάτης του Αν. Υπουργού Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης αρμόδιου για θέματα μεταναστευτικής πολιτικής,
• Ελένη Σπαθανά, Νομική Σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα Πληθυσμού και Κοινωνικής Συνοχής,
• Αλέξανδρος Αγγελόπουλος, Τμηματάρχης του τμήματος Διαχείρισης Εγκαταστάσεων Κράτησης και Επιστροφών, Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομία, Κλάδος Αλλοδαπών και Προστασίας Συνόρων, Διεύθυνση Δίωξης Παράνομης Μετανάστευσης
• Ιωακείμ Καλαμάρης, Υπηρεσία Ασύλου,
• Αλέξανδρος Αρβανιτίδης, Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής,
• Κωνσταντίνος Γεωργιάδης, Πάρεδρος Νομικού Συμβουλίου του Κράτους,
• Χρύσα Χατζή, ειδικός επιστήμονας στο Συνήγορο του Πολίτη, Συντονίστρια της Ομάδας Επιστροφών
• Γιώργος Δαφνής, Associate Legal Expert Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες – Γραφείο Ελλάδας,
• Λία Γώγου, Ερευνήτρια/Ελλάδα και Κύπρος, Διεθνής Αμνηστία Λονδίνο,
• Junita Calder, Regional Coordinator for Middle East & North Africa (MENA) and the Africa Region, International Detention Coalition,
• Μαρία Καλδάνη, κοινωνική λειτουργός ΜΚΟ Άρσις.  
• Ευαγγελία Καρδαμάκη, δικηγόρος ΜΚΟ Οικουμενικό Πρόγραμμα Προσφύγων, 
• Ευδοκία Κουβαρά, δικηγόρος ΜΚΟ Μετάδραση,
• Όλγα Παπαδιώτη, δικηγόρος ΜΚΟ PRAKSIS,
• Σπύρος Ριζάκος, δικηγόρος ΜΚΟ Αίτημα,
• Αναστάσιος Υφαντής, κοινωνικός λειτουργός ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου,

Τους ευχαριστούμε όλους θερμά για την συμμετοχή τους, τις παρατηρήσειςτους  και την σημαντική συμβολή τους.

Τέλος, για την εκπόνηση του κειμένου πολιτικής πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις ή/και τηλεφωνική επικοινωνία για την ανταλλαγή θέσεων, γνώσης και εμπειρίας από το πεδίο, με τους κ.κ. Μ. Κωστάρη (Διευθυντής Διεύθυνσης Δίωξης Παράνομης Μετανάστευσης, ΑΕΑ/Κλάδος Αλλοδαπών και Προστασίας Συνόρων), Α. Αγγελόπουλο (Τμηματάρχης Διεύθυνσης Δίωξης Παράνομης Μετανάστευσης, ΑΕΑ/Κλάδος Αλλοδαπών και Προστασίας Συνόρων),  Χ. Χατζή (ειδικός επιστήμονας στο  Συνήγορο του Πολίτη – Συντονίστρια της Ομάδας Επιστροφών), Ελ. Μάρκου (ειδικός επιστήμονας στο Συνήγορο του Πολίτη), Γ. Δαφνή (Associate Legal Expert – Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Γραφείο Ελλάδας), Ν. Κουλούρη (εγκληματολόγος, επίκουρος καθηγητής Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης), E. Ohtani (International Detention Coalition), J. Phelps (Detention Action), Μ. Καζάκου (δικηγόρος, ΜΚΟ ΜΕΤΑδραση), Ε. Κουβαρά (δικηγόρος, ΜΚΟ ΜΕΤΑδραση), Όλ. Παπαδιώτη (δικηγόρος, ΜΚΟ PRAKSIS) τους οποίους επιθυμούμε να ευχαριστήσουμε δημόσια και από τη θέση αυτή για τη διαθεσιμότητα τους, τη συνεργασία και τη συμβολή τους.

Ενδεικτικά και μεταξύ άλλων στο κείμενο του ΕΣΠ υπογραμμίζεται ότι: 

• η διοικητική κράτηση συνδέεται, όταν δεν τηρούνται οι στοιχειώδεις νόμιμες προϋποθέσεις, με σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου, προκαλεί σοβαρές βλάβες στην σωματική και ψυχολογική υγεία των πολιτών τρίτων χωρών στους οποίους επιβάλλεται το μέτρο και αυξάνει τη δυσπιστία τους απέναντι στο σύστημα διαχείρισης της μετανάστευσης και του ασύλου και συνακολούθως δυσχεραίνει την συμμόρφωση με τις αποφάσεις που λαμβάνονται στο πλαίσιο αυτού.
• σημαντικά εμπειρικά στοιχεία καταδεικνύουν μεταξύ άλλων ότι τα εναλλακτικά της κράτησης μέτρα: εγγυώνται την ευημερία και τον σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εξασφαλίζουν μεγαλύτερο βαθμό συμμόρφωσης στις διαδικασίες σχετικά με το καθεστώς παραμονής (συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας ασύλου και της διαδικασίας απομάκρυνσης) και  είναι λιγότερο δαπανηρά από την κράτηση.
• Κάθε πολιτική για το άσυλο και τη μετανάστευση, προκειμένου να είναι αποτελεσματική, οφείλει να βασίζεται σε αξιόπιστα στοιχεία και όχι σε υποθέσεις σχετικά με την ενδεχόμενη συμπεριφορά μια ομάδας. Π.χ η βασική υπόθεση ότι η αυστηροποίηση των πολιτικών κράτησης θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα του συστήματος επιστροφών και θα αποθαρρύνει νέες εισόδους, δεν επιβεβαιώθηκε από τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία  για την περίπτωση της Ελλάδας.
• Οι πολιτικές για το άσυλο και τη μετανάστευση, θα πρέπει να σχεδιαστούν λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία όλων των φορέων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο, να υπόκεινται σε δημόσιο έλεγχο και να προβλέπεται η δυνατότητα αξιολόγησης και επανασχεδιασμού μετά από μια περίοδο δοκιμαστικής εφαρμογής. Για την εφαρμογή των εναλλακτικών μέτρων της κράτησης είναι επιπλέον αναγκαίο να προβλεφθεί μια διαδικασία για την εξατομικευμένη αξιολόγηση κάθε περίπτωσης (individual assessment), προκειμένου τα ατομικά χαρακτηριστικά του κάθε προσώπου (π.χ. ευαλωτότητες, όπως προβλήματα υγείας, ηλικία κτλ.), που ενδέχεται να υποβληθεί σε μέτρο κράτησης ή εναλλακτικό μέτρο της κράτησης να μπορούν να ληφθούν υπόψη από το αρμόδιο διοικητικό όργανο που είναι υπεύθυνο για την λήψη της σχετικής απόφασης. Παρά το γεγονός ότι η εξατομικευμένη εκτίμηση κάθε περίπτωσης, αποτελεί υποχρέωση των ελληνικών αρχών με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία, τέτοια διαδικασία δεν εφαρμόζεται στην πράξη.
• Η επιτυχία ενός εναλλακτικού μέτρου απαιτεί τη συνδρομή ορισμένων προϋποθέσεων, οι οποίες διασφαλίζουν την απόλαυση βασικών δικαιωμάτων από το πρόσωπο στο οποίο εφαρμόζεται και την αντιμετώπιση του με αξιοπρέπεια. Η διασφάλιση αυτών των προϋποθέσεων αποτελεί αναγκαίο όρο για να οικοδομηθεί η εμπιστοσύνη του προσώπου προς το σύστημα ασύλου και συνολικά διαχείρισης της μετανάστευσης. Τέτοιες προϋποθέσεις είναι η εξασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης, η παροχή έγκαιρης ενημέρωσης και συνδρομής καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, η παροχή νομικής συνδρομής, η δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία απόφασης σχετικά με το καθεστώς παραμονής του και τέλος η ύπαρξη εγγυήσεων σχετικά με το ίδιο το επιβληθέν εναλλακτικό μέτρο. Μόνο εφόσον ο πολίτης τρίτης χώρας αντιλαμβάνεται την εφαρμοζόμενη διαδικασία ως δίκαιη (και υπό την προϋπόθεση ότι αυτή είναι στην πραγματικότητα δίκαιη), μπορεί να επιτευχθεί η λήψη συνειδητών αποφάσεων και υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης. Σημειώνεται τέλος ότι πολλές από αυτές τις προϋποθέσεις συνιστούν ήδη θετικές υποχρεώσεις των ελληνικών αρχών, αυτό που καταρχήν απαιτείται είναι η συνάρθρωση τους στο πλαίσιο ενός συνεκτικού και αποτελεσματικού σχεδίου για την εφαρμογή των εναλλακτικών μέτρων της κράτησης.
• Λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε απόφαση των αρμόδιων αρχών ιδίως σε ό,τι αφορά τις πιο ευάλωτες περιπτώσεις πολιτών τρίτων χωρών, τους ασυνόδευτους ανήλικους και τις οικογένειες με παιδιά, οφείλει να διασφαλίζει το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και ότι αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με την επιβολή μέτρου κράτησης, θα πρέπει να υπάρξουν άμεσες πρωτοβουλίες για την προστασία των παιδιών. Μεταξύ αυτών θα πρέπει να απαγορευτεί στο νόμο η κράτηση ασυνόδευτων παιδιών (ήδη το 1/3 των κρατών μελών της ΕΕ δεν εφαρμόζει μέτρα κράτησης εις βάρος ασυνόδευτων), και οικογενειών με παιδιά. Λύσεις θα πρέπει να αναζητηθούν για την προσωρινή φιλοξενία των ασυνόδευτων παιδιών μέχρι την παραπομπή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, σύμφωνα και με τις προτάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και να αξιολογηθούν παραδείγματα λειτουργίας μεταβατικών (transit) δομών φιλοξενίας που υλοποιούν φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Καλές πρακτικές σύμφωνα με τις οποίες, οικογένειες με παιδιά στεγάζονται σε κανονικά διαμερίσματα που παρέχει το κράτος προς το σκοπό αυτό σε συνδυασμό με την ολιστική αντιμετώπιση της κάθε περίπτωσης θα πρέπει να μελετηθούν σοβαρά, ιδίως λαμβανόντας υπόψη τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας που καταγράφονται στο πλαίσιο των πρακτικών αυτών.
• Σε ό,τι αφορά τους αιτούντες άσυλο, πρέπει να επισημανθεί ότι τα στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου στην Ελλάδα καταδεικνύουν εξαιρετικά υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης στις υποχρεώσεις που τους επιβάλλονται στο πλαίσιο της διαδικασίας ασύλου και ιδίως στις υποχρεώσεις εμφάνισης τους ενώπιον των αρμόδιων αρχών (για την ανανέωση εγγράφων, τη διεξαγωγή σχετικής συνέντευξης κτλ.), τα οποία για το έτος 2015 κυμαίνονται περί του 80%, παρά τις διαπιστωμένες ανεπάρκειες των συνθηκών υποδοχής των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα και τις ιδιαίτερες συνθήκες που διαμορφώθηκαν σχετικά με τις δυνατότητες δευτερογενούς μετακίνησης. Αυτό το στοιχείο θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη για το σχεδιασμό στοχευόμενων πολιτικών για τους αιτούντες άσυλο και δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά κατά πόσο η κράτηση των αιτούντων άσυλο είναι αναγκαία και επαρκώς αιτιολογημένη.

Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες διοργανώνει σειρά εκπαιδευτικών σεμιναρίων (training) στην Θεσσαλονίκη (24/2/2016) και στην Αθήνα (29/2 και 4/3/2016 με θέμα την «Εφαρμογή των εναλλακτικών μέτρων της κράτησης στην Ελλάδα».

Το σεμινάριο απευθύνεται σε στελέχη της Διοίκησης που διαχειρίζονται ζητήματα πολιτών τρίτων χωρών (ΕΛ.ΑΣ., Υπηρεσία Ασύλου, Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής), Διοικητικούς Δικαστές, στελέχη διεθνών οργανισμών, ανεξάρτητων φορέων, μη-κυβερνητικών οργανώσεων, δικηγόρους καθώς και ερευνητές με ενδιαφέροντα στα συναφή πεδία.

Στις 25/2/16 αντίστοιχο σεμινάριο θα διεξαχθεί για τους σπουδαστές της Εθνικής Σχολής Δικαστών.

Το κείμενο πολιτικής και τα σεμινάρια του ΕΣΠ αποτελούν μέρος σχετικού προγράμματος που στηρίζεται από τοEuropean Programme for Integration and Migration (EPIM), μια συλλογική πρωτοβουλία του Network of European Foundations.