Με αφορμή την υπόθεση των οκτώ Τούρκων στρατιωτικών, που αναζήτησαν διεθνή προστασία από την ελληνική Πολιτεία, στον ένα εκ των οποίων έχει ήδη αναγνωριστεί η ιδιότητα του πρόσφυγα από την αρμόδια Επιτροπή Προσφυγών, έχουν έρθει στο προσκήνιο σειρά νομικών ζητημάτων, που αφορούν τις εγγυήσεις της διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα καθώς και τους δικαιοκρατικούς όρους της επιβολής μέτρου κράτησης σε αιτούντα άσυλο και δη ευρισκόμενο εν ελευθερία. Χαρακτηριστική περίπτωση, η πρόσφατη σύλληψη του ενός από τους οκτώ Τούρκους στρατιωτικούς εντός του κτηρίου της Υπηρεσίας Ασύλου, αμέσως μετά τη χορήγηση σε αυτόν Δελτίου Αιτήσαντος Διεθνή Προστασία και η εν συνεχεία έκδοση απόφασης κράτησης.[1]
Η ισχύουσα νομοθεσία στην Ελλάδα και δη η διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 46 ν. 4375/2016, προβλέπει με απόλυτη σαφήνεια τις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες πολίτης τρίτης χώρας, που αιτείται διεθνή προστασία, μπορεί να κρατηθεί διοικητικά. Δεν τίθεται επομένως ζήτημα ερμηνείας ή αμφισβήτησης της σχετικής νομοθετικής ρύθμισης. Συγκεκριμένα και όπως ορίζει το άρθρο 46 παρ. 2 ν. 4372/2016: «[…] Αλλοδαπός ή ανιθαγενής που υποβάλλει αίτηση διεθνούς προστασίαςενόσω κρατείταιβάσει των σχετικών διατάξεων των νόμων 3386/2005 και 3907/2011, όπως ισχύουν,παραμένειυπό κράτηση κατ’ εξαίρεση, εφόσον αυτή είναι αναγκαία, κατόπιν ατομικής αξιολόγησης και υπό την προϋπόθεση ότι δεν μπορούν να εφαρμοσθούν εναλλακτικά μέτρα […]». Από τη ρητή διατύπωση της ως άνω διάταξης προκύπτει ότι η εθνική νομοθεσία προβλέπει μία και μόνη περίπτωση κατά την οποία σε πρόσωπο, που αιτείται διεθνή προστασία, μπορεί να επιβληθεί μέτρο κράτησης. Είναι η περίπτωση πολίτη τρίτης χώρας, ο οποίος έχει συλληφθεί και ήδη κρατείται για να απελαθεί (ν.3386/2005) ή να επιστραφεί στη χώρα καταγωγής του (ν.3907/2011) και κατά το διάστημα αυτής της κράτησης υποβάλλει αίτημα διεθνούς προστασίας. Τότε και μόνο τότε σύμφωνα με το άρθρο 46(2) ν. 4375/2016, το πρόσωπο αυτό μπορεί να «παραμείνει», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η διάταξη, και μάλιστα κατ’ εξαίρεση, υπό κράτηση, εφόσον συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις του νόμου (αναγκαιότητα, εξατομικευμένη κρίση κλπ).
Το συμπέρασμα αυτό, πέραν του ότι στηρίζεται στην ίδια τη γραμματική διατύπωση και γραμματική ερμηνεία του άρθρου 46 ν.4375/2016, ενισχύεται και από την αντιπαραβολή της διάταξης που εισήγαγε ο ν. 4375/2016 με την καταργηθείσα διάταξη του προϊσχύοντος δικαίου. Συγκεκριμένα η διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 12 του ΠΔ 113/2013 προέβλεπε ρητά τη δυνατότητα επιβολής μέτρου κράτησης σε ελεύθερο αιτούντα άσυλο.[2] Η διάταξη αυτή καταργήθηκε με το ν. 4375/2016[3] και ο Έλληνας νομοθέτης δεν επανέλαβε το κανονιστικό της περιεχόμενο στο ν. 4375/2016 αλλά περιόρισε τη δυνατότητα της Διοίκησης να επιβάλει μέτρο κράτησης σε αιτούντα άσυλο μόνο στην περίπτωση που περιγράφεται στην παρ. 2 του άρθρου 46 ν. 4375/2016. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η κράτηση ελεύθερου αιτούντα άσυλο δεν αποτέλεσε επιλογή του Έλληνα νομοθέτη, όπως αυτή αποκρυσταλλώνεται στο ν. 4375/2016, αντίθετη δε ερμηνεία θα αποτελούσε ευθεία παραβίαση της επιλογής αυτής και με αυτήν την έννοια παραβίαση της λαϊκής κυριαρχίας, όπως αυτή κατοχυρώνεται ευθέως στο Σύνταγμα ως θεμέλιο του πολιτεύματος.[4]
Παραδόξως, και παρά την απόλυτη σαφήνεια της σχετικής διάταξης του άρθρου 46 παρ. 2 ν. 4375/2016, διατυπώθηκε η ερμηνευτική εκδοχή ότι η επιβολή μέτρου κράτησης σε ελεύθερο αιτούντα άσυλο θα μπορούσε να βρει έρεισμα είτε απευθείας στο ενωσιακό δίκαιο και στην Οδηγία 2013/33/ΕΕ είτε/και στην ήδη καταργηθείσα διάταξη του άρθρου 12 του ΠΔ 113/2013.
Παρακάτω εκτίθενται, εν συντομία, οι λόγοι για τους οποίους οι διατυπωθείσες αυτές σκέψεις δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχουν νομικό έρεισμα. Είναι, δε, αναγκαίες οι διασαφηνίσεις αυτές, τόσο λόγω της ρητής και απολύτως σαφούς περιεχομένου διάταξης στο σχετικό νομοθετικό κείμενο (άρθρο 46 παρ. 2), όσο και -κυρίως- λόγω της σπουδαιότητας του δικαιώματος που διακυβεύεται, του δικαιώματος στην ελευθερία, ένα δικαίωμα με εξέχουσα σημασία σε μια δημοκρατική κοινωνία, σύμφωνα και με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.[5]
Η Κοινοτική Οδηγία 2013/33/ΕΕ
Κατά την πρώτη διατυπωθείσα σκέψη, η μη δυνατότητα κράτησης ελεύθερου αιτούντα άσυλο, όπως αυτή προβλέπεται στο ισχύον ελληνικό δίκαιο, θέτει ζητήματα συμβατότητας με το ενωσιακό δίκαιο και ιδίως με τη διάταξη του άρθρου 8 της Αναθεωρημένης Οδηγίας περί της Υποδοχής (2013/33/ΕΕ), καθώς, κατά την εκδοχή αυτή, αποδυναμώνει το περιεχόμενο και την πρακτική αποτελεσματικότητα της.
Ωστόσο η εκδοχή αυτή δε φαίνεται να λαμβάνει υπ’ όψιν ότι η Αναθεωρημένη Οδηγία για την Υποδοχή (2013/33/ΕΕ),[6] πλέον του ότι παρέχει το δικαίωμα στα κράτη μέλη να θεσπίζουν ή να διατηρούν σε ισχύ ευνοϊκότερες διατάξεις,[7] όπως ισχύει άλλωστε γενικά στη διαδικασία μεταφοράς των Ευρωπαϊκών Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο, σε κανένα σημείο δεν προβλέπει υποχρέωση για τα κράτη μέλη να θεσπίσουν διατάξεις για την κράτηση των αιτούντων άσυλο και, κατά μείζονα λόγο, σε κανένα σημείο η Οδηγία δεν υποχρεώνει τα κράτη μέλη να θεσπίσουν μέτρα μεταφοράς της στο εθνικό δίκαιο, που να προβλέπουν την κράτηση ελεύθερων αιτούντων άσυλο.
Αυτό που προβλέπει το άρθρο 8 της Αναθεωρημένης Οδηγίας Υποδοχής (2013/33/ΕΕ) είναι η δυνατότητα των κρατών μελών να θεσπίζουν διατάξεις σχετικά με την κράτηση των αιτούντων άσυλο («τα κράτη μέλημπορούννα θέσουν αιτούντα υπό κράτηση», άρθρο 8(2) Οδηγία 2013/33/ΕΕ), αφήνοντας στη διακριτική ευχέρεια του εθνικού νομοθέτη να επιλέξει αν τέτοιες διατάξεις θα ενσωματωθούν στο εθνικό δίκαιο και σε ποιες περιπτώσεις και διαδικασίες. Στην περίπτωση δε που τέτοιες διατάξεις προβλεφθούν στο εθνικό δίκαιο, αυτές επιπλέον θα πρέπει να είναι σύμφωνες με τις εγγυήσεις των άρθρων 8 έως 11 της Οδηγίας.
Τα παραπάνω, εξάλλου, αποδεικνύει και η συνήθης νομοθετική πρακτική των κρατών μελών που, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές ιδιαιτερότητες, συχνά περιορίζουν τη δυνατότητα επιβολής μέτρου κράτησης σε συγκεκριμένες κατηγορίες αιτούντων άσυλο[8] όπως π.χ. περιορισμός από το εθνικό δίκαιο της δυνατότητας κράτησης αποκλειστικά για αιτούντες άσυλο που υποβάλλουν αίτημα ασύλου σε ζώνη διέλευσης (transit) ή μη πρόβλεψη δυνατότητας στο εθνικό δίκαιο κράτησης αιτούντων άσυλο που το αίτημα τους εξετάζεται με την κανονική διαδικασία. Έτσι και Γαλλία,[9] Γερμανία[10] και Ισπανία,[11] είναι κράτη μέλη που προβλέπουν στο εθνικό τους δίκαιο ότι η κράτηση αιτούντα άσυλο επιτρέπεται αποκλειστικά στην περίπτωση που το αίτημα ασύλου κατατίθεται από πολίτη τρίτης χώρας που ήδη κρατείται, ρύθμιση δηλαδή που επαναλαμβάνει και ο Έλληνας νομοθέτης, χωρίς ποτέ να έχει τεθεί ζήτημα συμβατότητας των εθνικών αυτών νομοθεσιών με το κοινοτικό δίκαιο. Και τούτο διότι, επαναλαμβάνουμε, οι σχετικές διατάξεις προβλέπουν τη δυνατότητα αλλά όχι την υποχρέωση για τα κράτη μέλη να θεσπίζουν διατάξεις για την κράτηση αιτούντων άσυλο και συνακολούθως η δυνατότητα κράτησης ή μη ελεύθερου αιτούντα άσυλο είναι ένα ζήτημα, το οποίο το ενωσιακό δίκαιο αφήνει στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών.
Η προϊσχύουσα νομοθεσία, άρθρο 12(3) ΠΔ 113/2013.
Σύμφωνα με τη δεύτερη διατυπωθείσα σκέψη η δυνατότητα κράτησης ελεύθερου αιτούντα άσυλο βασίζεται στην προϊσχύουσα και ήδη καταργηθείσα νομοθεσία και συγκεκριμένα στο άρθρο 12 ΠΔ 113/2013, παρά το γεγονός ότι ο ν. 4375/2016 (άρθρο 81) κατήργησε κάθε γενική ή ειδική διάταξη που αντίκειται στις διατάξεις του ή ρυθμίζει διαφορετικά τα θέματα που αποτελούν αντικείμενο του. Σύμφωνα δε με αυτήν τη σκέψη, επειδή στο ν. 4375/2016 δεν προβλέπεται καμία διάταξη σχετικά με τη δυνατότητα κράτησης ελεύθερου αιτούντα άσυλο, τυγχάνει εφαρμογής η διάταξη του άρθρου 12 παρ. 3 ΠΔ 113/2013, παρά την κατάργησή της.
Ωστόσο, πλέον του ότι, όπως προαναφέρθηκε, η αντιπαραβολή των δύο νομοθετικών κειμένων (ΠΔ 113/2013 και ν. 4375/2016) αποτελεί την καλύτερη απόδειξη ότι όταν ο νομοθέτης θέλησε να προβλέψει τη δυνατότητα κράτησης ελεύθερου αιτούντα άσυλο το έπραξε με τρόπο σαφή και ρητό, η δε απουσία σχετικής διάταξης στο ν. 4375/2016 καταδεικνύει ακριβώς ότι δεν παρέχεται πλέον στη Διοίκηση αυτή η δυνατότητα, η ανωτέρω καινοφανής ερμηνευτική κατασκευή, που εισηγείται την εφαρμογή ήδη καταργηθείσας νομοθεσίας, δεν λαμβάνει υπόψη της και τα εξής:
Η πρόβλεψη της δυνατότητας επιβολής μέτρου κράτησης συνιστά ένα μείζοναπεριορισμό ατομικού δικαιώματος, κατοχυρωμένου -μεταξύ άλλων- από το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του δικαιώματος στην ελευθερία. Συνεπώς για να λάβει χώρα ένας τέτοιος περιορισμός, αυτός θα πρέπει να προβλέπεται ρητά από νόμο[12] ενώ επιπλέον κάθε περιορισμός στο δικαίωμα στην ελευθερία ερμηνεύεται υπό το φως της αρχήςin dubio pro libertate.[13]Είναι προφανές ότι η επιλογή του Έλληνα νομοθέτη να μη συμπεριλάβει τέτοιον περιορισμό της ελευθερίας στη διάταξη του άρθρου 46 ν. 4375/2016 δεν μπορεί να υποκατασταθεί από την εφαρμογή ήδη ρητά καταργηθείσας νομοθεσίας, πολλώ δε μάλλον που η εφαρμογή περιορισμού ατομικού δικαιώματος, επί τη βάσει καταργηθείσας νομοθετικής διάταξης, θα συνιστούσε ευθεία παραβίαση του Συντάγματος και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
***
Η ρύθμιση του ζητήματος της κράτησης των αιτούντων άσυλο από τον ν.4375/16 είναι σαφής και δεν προβλέπει την κράτηση εν ελευθερία αιτούντων άσυλο. Συνάδει δε απολύτως με το πνεύμα και το γράμμα της Οδηγίας 2013/33/ΕΕ, η οποία αφ’ ενός επιτρέπει την ευνοϊκότερη ρύθμιση του ζητήματος από τα κράτη μέλη και αφετέρου ρυθμίζει την κράτηση των αιτούντων διεθνή προστασία ως ένα μέτρο όλως εξαιρετικού χαρακτήρα και με αυστηρές προϋποθέσεις, παρέχοντας τη διακριτική ευχέρεια στον εθνικό νομοθέτη να προσδιορίσει σε ποιες περιπτώσεις θα τύχει εφαρμογής η σχετική διάταξη. Το αν η σαφής επιλογή του Έλληνα νομοθέτη συνάδει με τα κάθε φορά επιμέρους και τρέχοντα ζητήματα σκοπιμότητας της εκτελεστικής εξουσίας αποτελεί έτερο ζήτημα, το οποίο δεν αφορά τη Δικαιοσύνη.
Αλέξανδρος Κωνσταντίνου,
Νομική Υπηρεσία Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες,
Συντονιστής Ομάδας Κράτησης
[1] Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Δελτίο Τύπου 8.1.2018,
[2] άρθρο 12 (3) ΠΔ 113/2013, «Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας δύνανται να αποφασίσουν την κράτηση συγκεκριμένου αιτούντος, κατ’ εξαίρεση και εφόσον κρίνουν ότι δεν μπορούν να εφαρμοσθούν εναλλακτικά μέτρα, όταν κρίνουν ότι ο αιτών συνιστά κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη για λόγους που αιτιολογούνται ειδικώς στην απόφαση κράτησης».
[3] Άρθρο 81 παρ. 1,6 ν. 4375/2016.
[4] Άρθρο 1 Σύνταγμα της Ελλάδας,
[5] Ενδεικτικά ΕΔΔΑ,Medvedyevκαι λοιποί κατά Γαλλίας(GC), αριθμ. πρ. 3394/03, 29 Μαρτίου 2010, § 78.
[6] Όπως άλλωστε και η προϊσχύουσα Οδηγία για την Υποδοχή (2003/9/EΕ)
[7] Οδηγία 2013/33/ΕΕ, αιτιολογική σκέψη 28, «Τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να θεσπίζουν ή να διατηρούν σε ισχύ ευνοϊκότερες διατάξεις για τους υπηκόους τρίτων χωρών και τους ανιθαγενείς που ζητούν διεθνή προστασία από ένα κράτος μέλος».
[8] European Migration Network (ΕΜΝ), The use of detention and alternatives to detention in the context of immigration policies, Synthesis Report for the EMN (Focussed Study 2014),
http://emn.ie/files/p_201411040451462014_emn_synthesis_detention_alternatives_to_detention_nov14.pdf, σελ. 15.
[9] European Council on Refugees and Exiles (ECRE), AIDA Country Report on France (2016),
http://www.asylumineurope.org/sites/default/files/report-download/aida_fr_2016update.pdf, σελ. 94.
[10] European Council on Refugees and Exiles (ECRE), AIDA Country Report on Germany (2016),
http://www.asylumineurope.org/sites/default/files/report-download/aida_de_2016update.pdf, σελ. 72.
[11] European Council on Refugees and Exiles (ECRE), AIDA Country Report on Spain (2016),
http://www.asylumineurope.org/sites/default/files/report-download/aida_es_2016update.pdf, σελ. 50.
[12] βλ. άρθρο 5 (1) ΕΣΔΑ, ‘…prescribedbylaw’; βλ. επίσης άρθρα 5(3) και 25(1) Συντάγματος της Ελλάδας.
[13] Σπυρόπουλος Φ., In dubio pro libertate, 6.7.2011, https://www.constitutionalism.gr/2101-in-dubio-pro-libertate/.
