Απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, A.R.E.κατά Ελλάδας (αρ. προσφ. 15783/21).
Στις 7 Ιανουαρίου 2025 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δημοσίευσε την Απόφαση του στην υπόθεση A.R.E.κατά Ελλάδας (αρ. προσφ. 15783/21).
Αποτελεί την πρώτη Απόφαση στην οποία το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξετάζει ισχυρισμούς περί επαναπροώθησης πρόσφυγα από τις ελληνικές Αρχές και διαπιστώνει ότι οι επαναπροώθησεις αποτελούν “συστηματική πρακτική” των ελληνικών Αρχών, ότι οι ελληνικές Αρχές πράγματι επαναπροώθησαντην προσφεύγουσα στην Τουρκία και ότι η ελληνική Δικαιοσύνη δεν διερευνά αποτελεσματικά υποθέσεις επαναπροώθησης, συμπεριλαμβανομένης την υπόθεση της προσφεύγουσας. Επιπλέον, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η προσφεύγουσα κρατήθηκε ατύπως και αυθαιρέτως πριν την επαναπροώθηση και σημείωσε ότι οι επαναπροώθησεις πραγματοποιούνται υπό συνθήκες που θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή.
Η προσφεύγουσα εκπροσωπήθηκε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αλλά και για την κατάθεση μήνυσης ενώπιον των αρμόδιων Εισαγγελικών Αρχών στην Ελλάδα, από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες. Η προσφυγής της ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξετάστηκε με προφορική ακρόαση τον Ιούνιο του 2024, κατά την οποία την προσφεύγουσα εκπροσώπησαν ενώπιον του Δικαστηρίου δικηγόροι της Νομικής Υπηρεσίας του ΕΣΠ.
Η υπόθεση αφορά προσφυγή γυναίκας από την Τουρκία, την A.R.E. η οποία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα της λόγω πολιτικής δίωξης και εισήλθε στην Ελλάδα το 2019, μέσω της περιοχής του Έβρου, προκειμένου να ζητήσει άσυλο.Συνελήφθη και κρατήθηκε ατύπως από τις ελληνικές αρχές και επαναπροώθηθηκετην ίδια μέρα στην Τουρκία χωρίς ποτέ να της δοθεί η δυνατότητα να ζητήσει άσυλο στην Ελλάδα. Μετά την επαναπροώθησή της στην Τουρκία, συνελήφθη από τις τουρκικές Αρχές και φυλακίστηκε στο πλαίσιο πολιτικής δίωξης, λόγω αποδιδόμενης σε αυτήν κατηγορίας ότι είναι μέλος παράνομης οργάνωσης στην Τουρκία.
Με την υποστήριξη του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, η A.R.E. κατέθεσε μήνυση ενώπιον του Εισαγγελέα της Ορεστιάδας, η οποία απορρίφθηκε και σε δεύτερο βαθμό από τον Εισαγγελέα Εφετών Θράκης, με την αιτιολογία ότι δεν υπήρχαν στοιχεία εναντίον της αστυνομίας και ότι η Ελλάδα, ειδικά η ελληνική αστυνομία, δεν διεξάγει ποτέ επαναπροωθήσεις στην Τουρκία. Εν συνεχεία, η A.R.E. προσέφυγε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, επικαλούμενη παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), την οποία επίσης υποστήριξε το ΕΣΠ, οπότε και τελικά δικαιώθηκε.
Πιο αναλυτικά, στην Απόφαση Α.R.E. κατά Ελλάδας, 7 Ιανουαρίου 2025, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μεταξύ άλλων διαπίστωσε ότι
1) οι επαναπροωθήσεις/pushbacks αποτελούν «συστηματική πρακτική» των ελληνικών αρχών
ΕΔΔΑ, A.R.E. κατά Ελλάδας, 07 Ιανουαρίου 2025, §§ 216, 222-229.
«216. Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι στην παρούσα υπόθεση η εναγόμενη Κυβέρνηση αμφισβήτησε πλήρως όχι μόνο την εκδοχή της προσφεύγουσας για τα γεγονότα σχετικά με την επαναπροώθησή της, αλλά και την ύπαρξη συστηματικής πρακτικής επαναπροώθησης από την Ελλάδα στην Τουρκία […]
229. […] λαμβάνοντας υπόψη τον μεγάλο αριθμό, την ποικιλία και τη συνοχή των σχετικών πηγών, το Δικαστήριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι, κατά την περίοδο των αναφερόμενων περιστατικών, υπήρχε συστηματική πρακτική των ελληνικών αρχών επαναπροώθησης πολιτών τρίτων χωρών από την περιοχή του Έβρου στην Τουρκία […]»
Σημειώνεται ότι και στην Απόφαση, GRJ κατά Ελλάδας, η οποία εκδόθηκε την ίδια ημέρα (7-1-2025), σχετικά με καταγγελλόμενη επαναπροώθηση ασυνόδευτου Ανήλικου από το Αφγανιστάν από τη Σάμο το 2020 και με την οποία το Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή ως απαράδεκτη, το Δικαστήριο επίσης αναγνωρίζει την συστηματική πρακτική των επαναπροωθήσεων των ελληνικών Αρχών και από τα ελληνικά νησιά.
ΕΔΔΑ, G.R.J. κατά Ελλάδας, 7 Ιανουαρίου 2025, § 190
«190. […] λαμβάνοντας υπόψη τον μεγάλο αριθμό, την ποικιλία και τη συνοχή των σχετικών πηγών, το Δικαστήριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι, κατά την περίοδο των αναφερόμενων περιστατικών, υπήρχε συστηματική πρακτική των ελληνικών αρχών επαναπροώθησης πολιτών τρίτων χωρών από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία
225. Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι, κατά την περίοδο των φερόμενων γεγονότων, υπήρχε μια συστηματική πρακτική επαναπροώθησης από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία».
2) οι ελληνικές Αρχές επαναπροώθησαν την προσφεύγουσα από την περιοχή του Έβρου στην Τουρκία
ΕΔΔΑ, A.R.E. κατά Ελλάδας, 07 Ιανουαρίου 2025, μεταξύ άλλων §§ 265-267, 279-284.
«267. [..] το Δικαστήριο κρίνει ότι αποδεικνύεται επαρκώς ότι η προσφεύγουσα εισήλθε στην Ελλάδα […] και ότι συνελήφθη και κρατήθηκε εκεί πριν επαπροωθηθείστην Τουρκία, όπου συνελήφθη την επόμενη ημέρα. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ισχυρισμοί της προσφεύγουσας είναι επαρκώς πειστικοί και τεκμηριωμένοι πέραν πάσης αμφιβολίας. […]
282. Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι διαπίστωσε ότι η προσφεύγουσα εισήλθε στην Ελλάδα μέσω του ποταμού Έβρου, από όπου επέστρεψε στην Τουρκία. Θεωρεί ότι η συμπεριφορά του εναγόμενου κράτους στην παρούσα υπόθεση, η οποία συνίστατο στην επιστροφή ενός προσώπου χωρίς να του επιτραπεί η πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, παραβίασε προδήλως τόσο το εσωτερικό όσο και το διεθνές δίκαιο.
283. Το Δικαστήριο σημειώνει ότι η προσφεύγουσα επεστράφη στη χώρα καταγωγής της, την Τουρκία, από την οποία διέφευγε, χωρίς να εξεταστούν προηγουμένως οι κίνδυνοι που διέτρεχε σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης και, ως εκ τούτου, η αίτησή της για διεθνή προστασία»
3) η προσφεύγουσα κρατήθηκε ατύπως και αυθαιρέτως πριν την επαναπροώθησης/pushback στην Τουρκία.
ΕΔΔΑ, A.R.E. κατά Ελλάδας, 07 Ιανουαρίου 2025, §§ 286-291.
«288. […] το Δικαστήριο σημειώνει ότι από τις σχετικές εκθέσεις […] προκύπτει ότι η σύλληψη και η επακόλουθη κράτηση, ακόμη και ένα είδος προσωρινής αναγκαστικής εξαφάνισης, των παράτυπων μεταναστών αποτελεί μέρος του modus operandi ς που παρατηρείται σε σχέση με την πρακτική της επαναπροώθησης. Εν προκειμένω, σημειώνει ότι από τον φάκελο προκύπτει σαφώς ότι η προσφεύγουσα συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στον συνοριακό σταθμό του Νέου Χειμωνίου […] Το Δικαστήριο σημειώνει ότι η Κυβέρνηση, η οποία έφερε το βάρος της απόδειξης, δεν κατάφερε να αντικρούσει τους ισχυρισμούς της προσφεύγουσας […] Συνεπώς, το Δικαστήριο δεν έχει λόγο να αμφιβάλλει ότι η προσφεύγουσα κρατήθηκε με σκοπό την επαναπροώθηση της.
290. Το Δικαστήριο θεωρεί ότι, στο μέτρο που η άτυπη κράτηση της προσφεύγουσας αποτελούσε προκαταρκτικό στάδιο για την επαναπροώθησή της, στερείτο νομικής βάσης κατά την έννοια του άρθρου 5 § 1 της Σύμβασης και παραβίαζε επίσης τα δικαιώματα που εγγυώνται οι παράγραφοι 2 και 4 του εν λόγω άρθρου».
4) οι επαναπροωθήσεις θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή
ΕΔΔΑ, A.R.E. κατά Ελλάδας, 07 Ιανουαρίου 2025, § 296.
«296. […] Το Δικαστήριο σημειώνει εν προκειμένω ότι από τη σχετική τεκμηρίωση προκύπτει ότι οι επαναπροωθήσεις από την Ελλάδα προς την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων στην περιοχή του Έβρου, πραγματοποιούνται υπό συνθήκες που ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή, δεδομένου ότι τα θύματα εγκαταλείπονται σε ακυβέρνητες φουσκωτές βάρκες. Επιπλέον, οι επαναπροωθήσεις ακολουθούν έναν αρκετά ομοιόμορφο modus operandi, που περιλαμβάνει ιδίως την κατάσχεση των προσωπικών αντικειμένων των θυμάτων και, ενίοτε, απειλές, εξευτελισμό και πράξεις σωματικής βίας»
5) η ελληνική Δικαιοσύνη δεν διερευνά αποτελεσματικά υποθέσεις επαναπροωθήσεων/pushbacks
ΕΔΔΑ, A.R.E. κατά Ελλάδας, 07 Ιανουαρίου 2025, §§ 198-199.
«198. Πέραν των ανωτέρω, και όσον αφορά στις ποινικές διαδικασίες που επικαλείται η Κυβέρνηση, το Δικαστήριο σημειώνει ότι από το φάκελο της υπόθεσης, και ιδίως από τις πληροφορίες που υπέβαλε η ίδια η Κυβέρνηση, προκύπτει με σαφήνεια ότι όλες οι υποθέσεις στις οποίες οι αρμόδιοι εισαγγελείς εκκίνησαν ποινική διερεύνηση, αρχειοθετήθηκαν […]Κατά συνέπεια, καμία από τις υποθέσεις αυτές δεν προχώρησε πέρα από το στάδιο της προκαταρκτικής έρευνας και, κατά συνέπεια, δεν ασκήθηκε καμία δίωξη κατά των πιθανών υπευθύνων. Ενόψει του πολύ μεγάλου αριθμού καταγγελιών που υποβλήθηκαν, καθώς και των εκθέσεων των αρμόδιων εθνικών και διεθνών οργάνων, οι οποίες αναφέρονται σε επαναλαμβανόμενες ελλείψεις που εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα και την επιμέλεια των ποινικών ερευνών για τις φερόμενες επαναπροωθήσεις […], το Δικαστήριο θεωρεί ότι η κατάσταση αυτή είναι τέτοια που εγείρει σοβαρές αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητα των ποινικών διαδικασιών […]. Ως εκ τούτου, είναι της γνώμης ότι η μήνυση δεν αποτελεί, στην παρούσα κατάσταση της εθνικής πρακτικής, ένδικο μέσο που πρέπει να εξαντληθεί όσον αφορά παραβιάσεις των άρθρων 2, 3 ή 5 της Σύμβασης που κατά τους ισχυρισμούς έχουν λάβει χώρα στο πλαίσιο επαναπροώθησης.
199. Επιπλέον, το Δικαστήριο σημειώνει ότι η μήνυση που υπέβαλε ο προσφεύγων στην παρούσα υπόθεση απορρίφθηκε από τον εισαγγελέα του Εφετείου Θράκης με την υπ’ αριθμ. 41/2020 διάταξη, στην οποία έκρινε, μεταξύ άλλων, ότι «η ελληνική αστυνομία δεν προβαίνει ποτέ σε τέτοιες πράξεις επαναπροώθησης στην Τουρκία» […]. Πάνω απ’ όλα, το Δικαστήριο σημειώνει ότι η καταγγελία έκλεισε μετά από προκαταρκτική έρευνα που ήταν προδήλως ανεπαρκής. Πράγματι, από το φάκελο προκύπτει ότι οι αρχές δεν έλαβαν κανένα μέτρο για να επιτρέψουν στον αδελφό της προσφεύγουσας να καταθέσει, παρά τα σχετικά αιτήματα που υποβλήθηκαν, ούτε για να ελέγξουν τη γνησιότητα του οπτικοακουστικού υλικού που τους υποβλήθηκε. Επιπλέον, δεν ασχολήθηκαν με το να εξετάσουν σοβαρά τα άλλα έγγραφα του φακέλου, όπως τα έγγραφα των τουρκικών δικαστικών αρχών ή τις καταθέσεις των μαρτύρων που ανέφερε η προσφεύγουσα […]. Το Δικαστήριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η υπόθεση του προσφεύγοντος αποτελεί ένα μόνο παράδειγμα της αναποτελεσματικότητας της ποινικής διαδικασίας σε σχέση με τους ισχυρισμούς περί επαναπροώθησης».
* Τα ανωτέρω αποσπάσματα δεν αποτελούν επίσημη μετάφραση των Αποφάσεων του Δικαστηρίου. Το πρωτότυπο κείμενο των Αποφάσεων είναι διαθέσιμο στα Γαλλικά στη βάση δεδομένων του Δικαστηρίου.
Περισσότερα:
– Δελτίο Τύπου του ΕΣΠ σχετικά με την Απόφαση
– Η Απόφαση του Δικαστηρίου (γαλλικά)
– Το Δελτίο Τύπου του Δικαστηρίου (αγγλικά)
– Το video της προφορικής ακρόασης ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στην οποία παραστάθηκαν δικηγόροι του ΕΣΠ (Ιούνιος 2024)
