Σε συνέχεια της ψήφισης, με εξαιρετικά συνοπτικές διαδικασίες, του νέου νομοθετικού πλαισίου για το άσυλο,[1] πλαίσιο το οποίο, όπως έχει τεκμηριωμένα υποστηριχθεί από το σύνολο των οργανώσεων προστασίας και από διεθνείς φορείς, θέτει «σε κίνδυνο ανθρώπους που έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας»,[2] οι ελληνικές αρχές ανακοίνωσαν χθες (20/11/2019) ένα νέο «επιχειρησιακό σχέδιο για τη διαχείριση του μεταναστευτικού/προσφυγικού ζητήματος».[3]

Στο πλαίσιο του σχεδίου αυτού ανακοινώθηκε η κατασκευή και επέκταση «κλειστών δομών» στα νησιά του Αιγαίου. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις,[4] σχεδιάζεται η αντικατάσταση των σημερινών δομών, με κλειστά Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) και η δημιουργία νέων Προαναχωρησιακών Κέντρων Κράτησης (ΠΡΟΚΕΚΑ), συνολικής χωρητικότητας τουλάχιστον 18.000 ατόμων.[5] Στην πραγματικότητα, καθώς το σύνολο, σχεδόν, των νησιωτικών δομών θα μετατραπούν σε κέντρα κράτησης, το σχέδιο αυτό προβλέπει ότι όλοι οι νεοεισερχόμενοι -συμπεριλαμβανομένων οικογενειών με παιδιά, προσώπων που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες και προσώπων με καταφανείς ανάγκες διεθνούς προστασίας- θα τίθενται με την άφιξή τους, αυτομάτως και αδιακρίτως, σε κράτηση, η οποία κατ’ εφαρμογή των διατάξεων του νέου νομοθετικού πλαισίου μπορεί να διατηρηθεί για χρονικό διάστημα μέχρι και 36 μήνες.[6]

Επισημαίνεται ότι η πλειοψηφία των νεοεισερχόμενων στα νησιά είναι οικογένειες, γυναίκες (22%) και παιδιά (36%),[7] με τη συντριπτική πλειοψηφία των αφιχθέντων (άνω του 85%)[8] να συνεχίζουν να προέρχονται από χώρες, που χαρακτηρίζονται από εκτεταμένες συρράξεις, βία ή/και συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως μεταξύ άλλων προκύπτει από ετήσιες εκθέσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, αλλά και από τα υψηλά ποσοστά χορήγησης προσφυγικού καθεστώτος των εν λόγω εθνικοτήτων στο εθνικό επίπεδο.[9] Αξίζει δε να αναφερθεί ότι η υλοποίηση αυτών των μέτρων θα έχει ως συνέπεια τη διοικητική κράτηση αριθμού ανθρώπων, που θα στερηθούν την ελευθερία τους χωρίς να έχουν διαπράξει ποινικό αδίκημα, διπλάσιου από τον αριθμό των ποινικά κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές.

Το σχέδιο αυτό βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με το ελληνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο και παραβιάζει θεμελιώδεις εγγυήσεις, που η ελληνική έννομη τάξη αναγνωρίζει σε κάθε πρόσωπο που βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια, ανεξαρτήτως του καθεστώτος παραμονής του. Συγκεκριμένα, η κράτηση πολιτών τρίτων χωρών στο πλαίσιο της νομοθεσίας για το άσυλο και τη μετανάστευση, σύμφωνα με το ίδιο το ελληνικό δίκαιο αλλά και το ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο, επιτρέπεται μόνο ως ένα κατ’ εξαίρεση εφαρμοζόμενο μέτρο, το οποίο θα πρέπει να εφαρμόζεται ως ύστατη λύση (“last resort”) και μόνο εφόσον πληρούνται οι λοιπές νόμιμες προϋποθέσεις (λόγοι κράτησης, προηγούμενη εξέταση δυνατότητας εφαρμογής εναλλακτικών μέτρων κτλ.).[10] Η γενικευμένη και αδιάκριτη επιβολή κράτησης αποτελεί ευθεία παραβίαση της εθνικής, ενωσιακής και διεθνούς νομοθεσίας.

Περαιτέρω, το σχέδιο των ελληνικών αρχών, όχι μόνο δεν αντιμετωπίζει τις συνθήκες επείγουσας ανθρωπιστικής κρίσης,[11] που σήμερα επικρατούν στα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου, αλλά και τις εντείνει, εκθέτοντας ένα τεράστιο αριθμό ανθρώπων σε συνθήκες εγκλεισμού, οι οποίες, όπως έχει πολλαπλώς τεκμηριωθεί, έχουν δραματικές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και αυξάνουν τον ανθρώπινο πόνο.[12]

Σε κάθε περίπτωση υπενθυμίζουμε ότι η επιλογή του επαχθέστατου μέτρου της κράτησης ως εργαλείου πολιτικής αποτροπής των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, πλέον της ασυμβατότητάς της με θεμελιώδεις εγγυήσεις του κράτους δικαίου, έχει αποδειχθεί απολύτως αναποτελεσματική και αλυσιτελής. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, όπως τονίζει ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των μεταναστών François Crépeau «δεν υπάρχει κανένα εμπειρικό στοιχείο ότι η κράτηση αποτρέπει την παράτυπη μετανάστευση ή αποθαρρύνει ανθρώπους από το να αναζητήσουν άσυλο. Παρά την αυξανόμενη αυστηρότητα των πολιτικών κράτησης, που εισήχθησαν τα τελευταία 20 χρόνια σε χώρες ανά τον κόσμο, ο αριθμός των παράτυπων αφίξεων δεν μειώθηκε».[13]

Καλούμε τις ελληνικές αρχές να σεβαστούν τη νομιμότητα και να αποσύρουν τα μέτρα αυτά.

[1] Ν. 4636/2019, «Περί Διεθνούς Προστασίας και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ 169/Α/1-11-2019.

[2] UNHCR, Η Ύπατη Αρμοστεία καλεί την Ελλάδα να ενισχύσει τις εγγυήσεις για τους πρόσφυγες στο νομοσχέδιο για το άσυλο, 24 Οκτωβρίου 2019, https://www.unhcr.org/gr/13168-egyiseis_gia_tous_prosfyges_sto_nomoshedio.html.

[3] Ελληνική Κυβέρνηση, Ενημέρωση Πολιτικών Συντακτών – Το Επιχειρησιακό Σχέδιο της Κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, 20 Νοεμβρίου 2019, https://government.gov.gr/enimerosi-politikon-sintakton-to-epichirisiako-schedio-tis-kivernisis-gia-tin-antimetopisi-tou-metanasteftikou/.

[4] Βλ. Ελληνική Κυβέρνηση, όπ.π.

[5] Ενδεικτικά, βλ. Vice.com, Οπτικοποιήσαμε Δεδομένα για τον Υπερπληθυσμό στις Ελληνικές Φυλακές, 6 Σεπτεμβρίου 2019, https://www.vice.com/gr/article/ne8zy7/optikopoihsame-dedomena-gia-ton-yperplh8ysmo-stis-ellhnikes-fylakes.

[6] Βλ. άρθρο 46 ν. 4636/2019.

[7] UNHCR, Aegean Islands Monthly Snapshot, Οκτώβριος 2019, https://data2.unhcr.org/en/documents/download/72338

[8] Κατά το 2019: Αφγανιστάν (37,4%),  Συρία (27,6%), Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (7,3%), Ιρακ (6,7%), Παλαιστίνη (5,6%), Ιράν (1,8%), Ανιθαγενείς (0,4%). Βλ. UNHCR, Most common nationalities of sea arrivals (since 1 January 2019), https://data2.unhcr.org/en/situations/mediterranean/location/5179

[9] Βλ. UNHCR,Global Trends: Forced Displacement in 2018,19 Ιουνίου 2019, https://www.unhcr.org/statistics/unhcrstats/5d08d7ee7/unhcr-global-trends-2018.html, UNHCR,Desperate Journeys: Refugee and Migrant Children arriving in Europe and how to Strengthen their Protection,13 Οκτωβρίου 2019, https://data2.unhcr.org/en/documents/download/71703,σ.8,Υπηρεσία Ασύλου, Στατιστικά Στοιχεία Υπηρεσίας Ασύλου (30.09.2019), http://asylo.gov.gr/?page_id=143.

[10] Βλ. άρθρο 30(1) ν. 3907/2011 «1. Οι υπήκοοι τρίτης χώρας που υπόκεινται σε διαδικασίες επιστροφής, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 21, τίθενται υπό κράτηση για την προετοιμασία της επιστροφής και τη διεκπεραίωση της διαδικασίας απομάκρυνσης,μόνο εάν στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν δύνανται να εφαρμοσθούν αποτελεσματικά άλλα επαρκή και λιγότερο επαχθή μέτρα»; Άρθρο 46(2) ν. 4636/2019 «Υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής που υποβάλλει αίτηση διεθνούς προστασίας μπορεί να κρατηθεί κατ’ εξαίρεση, εφόσον είναι αναγκαίο, κατόπιν ατομικής αξιολόγησης και υπό την προϋπόθεση ότι δεν μπορούν να εφαρμοσθούν εναλλακτικά μέτρα»; UN Human Rights Committee (HRC), General comment no. 35, Article 9 (Liberty and security of person), 16 December 2014, CCPR/C/GC/35, «Η απόφαση [κράτησης] πρέπει να εξετάζει παράγοντες ανά περίπτωση και να μην βασίζεται σε έναν υποχρεωτικό κανόνα για μια ευρεία κατηγορία». 

[11] Dunja Mijatović, Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, κατόπιν έκτακτης επίσκεψής της στην Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 2019 https://www.coe.int/en/web/commissioner/-/greece-must-urgently-transfer-asylum-seekers-from-the-aegean-islands-and-improve-living-conditions-in-reception-facilities

[12] Γιατροί Χωρίς Σύνορα, Αθέατος Πόνος, Αναφορά Δράσης στα Κέντρα Κράτησης Μεταναστών,  01 Απριλίου 2014, https://msf.gr/publications/anafora-drasis-sta-kentra-kratisis-metanaston.

[13] UN General Assembly, Report of the Special Rapporteur on the human rights of migrants, François Crépeau, 2 April 2012, A/HRC/20/24, https://www.refworld.org/docid/502e0bb62.html, παρ. 8.